ძიების შედეგები

ძველი ამერიკული ანდაზა: "ჩვენ მემკვიდრეობით არ გვერგება დედამიწა ჩვენი წინაპრებისგან, ჩვენ მას ვსესხულობთ ჩვენი შვილებისგან" კლიმატის ცვლილების სამთავრობოთაშორისო პანელის (IPCC) უკანასკნელი ანგარიშის მიხედვით, აზიისა და წყნარი ოკეანის რეგიონში აღინიშნება დათბობის ინტენსიურობის მატება, რაც საფრთხეს უქმნის სოციალურ და ეკონომიკურ მდგრადობას. ამინდის ექსტრემალურ მოვლენებთან ერთად, რეგიონში სახეზეა ენერგიის მოთხოვნაზე ზრდა, ეკოსისტემური ცვლილებები და ბიომრავალფეროვნების კარგვა. კლიმატის ცვლილება ასევე იწვევს ინფრასტრუქტურის დაზიანებას და ღირებულებათა ჯაჭვის რღვევებს. მხარეთა კონფერენციის 28-ე შეხვედრაზე, გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის ფარგლებში, მრავალმხრივი განვითარების ბანკებმა და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა და ფილანტროპებმა ახალი სამიზნე მაჩვენებლები დასახეს კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ საბრძოლველად. 2023 წელს, აზიის განვითარების ბანკმა მიიღო კლიმატის ცვლილების სამოქმედო გეგმა 2023-2030, რომელიც ხორცს ასხამს აზიის განვითარების ბანკის წვლილს და ამბიციას, დაეხმაროს ქვეყნებს დაბალნახშირბადიან განვითარებასა და პარიზის შეთანხმების შესრულებაში. 2021 წელს, აზიის განვითარების ბანკმა განაცხადა, რომ ის ას მილიარდ აშშ დოლარს გამოყოფს კლიმატის დაფინანსებისთვის 2019-2030 პერიოდში. ამის გათვალისწინებით, გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ აზიის განვითარების ბანკის ყოველწლიურ შეხვედრაზე, რომელიც წელს 2-5 მაისის ჩათვლით თბილისში გაიმართა, დიდი ადგილი დაეთმო კლიმატის ცვლილებაზე საუბარსა და დისკუსიებს. აზიის განვითარების ბანკის დირექტორთა საბჭოს ყოველწლიური შეხვედრები ბანკის ადმინისტრაციული, ფინანსური და სამოქმედო გეგმების გზამკვლევის როლს ატარებს და ასევე ქმნის აზიის განვითარების ბანკის თანამშრომლებს, საერთაშორისო, არასამთავრობო და სამთავრობო ორგანიზაციებს, აკადემიურ წრეებსა და კერძო სექტორს შორის შეხედულებებისა და მოსაზრებების გაცვლის შესაძლებლობას. აზიის განვითარების ბანკის შეხვედრები ტარდება მის წევრ ქვეყნებში, საქართველო კი ბანკს 2007 წელს შეუერთდა. წლევანდელ შეხვედრაზე განიხილეს გაეროს სხვადასხვა ორგანიზაციების მოწყვლადობისა და რისკების შეფასება აზიისა და წყნარი ოკეანის რეგიონისთვის, სადაც ხაზი გაესვა იმას, რომ რეგიონზე კლიმატის ცვლილების გავლენა უდიდესია. დირექტორთა საბჭოსთან მიმართვაში, ბანკის პრეზიდენტმა, მასაცუგუ ასაკავამ, ხაზი გაუსვა რეგიონში კლიმატის ცვლილების, კონფლიქტების, სურსათის უსაფრთხოებისა და ვალის გაზრდილ საფრთხეებს. მან ასევე ისაუბრა ბანკის სტრატეგიაზე, რომელიც ითვალისწინებს ასი მილიარდი აშშ დოლარის მობილიზებას მისი წევრი ქვეყნების დასაფინანსებლად. ამის საპასუხოდ, ზოგიერთი ქვეყნის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ მრავალმხრივმა განვითარებულმა ბანკებმა უნდა აიღონ ინვესტიციების რისკები საკუთარ თავზე და დააფინანსონ კლიმატის ცვლილების საადაპტაციო და შემარბილებელი პროექტები. გარდა გაეროს ანგარიშებისა, მოხდა სხვა კვლევების შედეგების პრეზენტაციაც, რომელმაც გამოკვეთა ისეთი საკითხები, როგორიცაა, საარსებო საკვებზე ფასის ზრდა და ამ საკვების წარმოების მნიშვნელობა, ისევე როგორც, საკვების წარმოების ზეგავლენის შემცირება რესურს ეფექტური წარმოებით და მედეგობის ზრდით. კიდევ ერთი ნიშანდობლივი თემა, რომელსაც ხაზი გაესვა შეხვედრებზე, იყო ღირებულებათა ჯაჭვების დეკარბონიზაცია. მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის მიხედვით, გლობალური ემისიების 20-30% სწორედ ვაჭრობასთან დაკავშირებულ ღირებულებათა ჯაჭვებზე მოდის. შესაბამისად, რეგინული ღირებულებათა ჯაჭვების შექმნა ჰარმონიზირებული რეგულაციებით, ძალიან მნიშვნელოვანია. ამგვარი რეგიონული ღირებულებათა ჯაჭვის განვითარების მაგალითია CAREC-ი. ეს არის პროგრამა, რომელიც მოიცავს ცენტრალური აზიის, კავკასიის და აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნებს და მიზნად ისახავს მდგრად განვითარებას, ეკონომიკური ზრდის გაძლიერებასა და სიღარიბის შემცირებას. აზიის განვითარების ბანკი ამ პროგრამის სამდივნოს როლს ასრულებს. ტრანსსასაზღვრო თანამშრომლობა და სავაჭრო პოლიტიკის რეფორმა ცენტრალურ აზიასა და მის სამეზობლოში შეამცირებს სათბურის აირების ემისიებს ღირებულებათა ჯაჭვში, რადგან ეს რეგიონი ხასიათდება ვაჭრობაში ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი ემისიის დონით მრეწველობის მაღალი წილის გამო. ამავე დროს, რეგიონული განვითარების ჭრილში, საქართველომ ხაზი გაუსვა მისი გეოპოლიტიკური მდებარეობის მნიშვნელობას და მის სურვილს, გახდეს ენერგიის ტრანსმისიის შუა დერეფანი. საქართველომ განაცხადა, რომ შავი ზღვის კაბელი გაზრდის დაკავშირებისა და მწვანე ენერგიის გადაცემის შესაძლებლობებს კავკასიიდან ევროპის მიმართულებით. ენერგეტიკული გადასვლის დისკუსიები ასევე შეეხო ისეთ საკითხებს, როგორიც არის სამართლიანი ენერგეტიკული გადასვლა. ამ საკითხების განხილვა უფრო დეტალურად მოხდა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან. კლიმატის ფინანსებსა და მრავალმხრივი განვითარების ბანკების შესახებ დისკუსიები ასევე შეეხო გრანტებისა და შეღავათიანი სესხების მნიშვნელობას ყველაზე მოწყვლადი ქვეყნებისთვის. ამ მიზნით, დონაციები გაკეთდა აზიის განვითარების ფონდისთვის. საქართველომ, ისტორიაში პირველად, თვითონაც შეიტანა დონაცია აზიის განვითარების ფონდში ერთი მილიონი აშშ დოლარის ოდენობით. კლიმატის ცვლილებაზე საუბარი შორს ვერ წავიდოდა, კერძო სექტორის როლის გამოკვეთის გარეშე. აზიის განვითარების ბანკმა დააანონსა, რომ ის მოახდენს ყოველწლიურად ათი მილიარდი აშშ დოლარის ინვესტირებას კერძო სექტორის კაპიტალში. კერძო სექტორის თანამშრომლობის მაგალითები ასევე იყო წარმოდგენილი ფორუმზე, მაგალითად, თეგეტა მოტორსის მწვანე ობლიგაციები. ეს არის ბირჟაზე პირველი ობლიგაციები, რომელიც დაეხმარება ნულოვანი ემისიის განათების, არასაგზაო ელექტრო მობილებისა და დამტენების ქსელის განვითარებას ახალი 70 სადგურის დამონტაჟებით. შეხვედრებზე ასევე ხაზი გაესვა კერძო სექტორის მცირე როლს ადაპტაციის მიმართულებით. ერთ-ერთი მიდგომის თანახმად, ამის საპირწონედ შესაძლებელია ბუნებასა და ბიომრავალფეროვნებაზე ღირებულების დადება და ბუნებაზე დაფუძნებულ გადაწყეტებში ინვესტირება, რათა გაიზარდოს პროდუქციულობა და მოხდეს ახალი სამუშაო ადგილების შექმნა. აზიის განვითარების ბანკის ყოველწლიური შეხვედრა კლიმატის ცვლილებას სხვადასხვა კუთხით შეეხო, რათა გამოვლენილიყო ის შესაძლებლობები და გამოწვევები, რაც დამახასიათებელი იქნებოდა აზიისა და წყნარი ოკეანის რეგიონისთვის და გამოკვეთილიყო სისტემური მიდგომა ადაპტაციისა და შერბილების მიმართულებით. ამ კუთხით, კიდევ ერთხელ გაესვა ხაზი, რომ მოწყვლადი ქვეყნები მყისიერ ფინანსურ დახმარებას საჭიროებენ და ეს აუცილებელია მთლიანი სისტემის ფუნქციონირების შესანარჩუნებლად. შესაბამისად, ფინანსების გაწევის სისწრაფე, გამოიკვეთა, როგორც ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრიორიტეტი, რომელსაც ყურადღება უნდა მიექცეს მრავალმრხრივი განვითარების ბანკებისა და სხვა დონორი ორგანიზაციების მხრიდან. რადგან სისტემები იცვლება, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რომ შეიცვალოს საინვესტიციო სისტემებიც, განსაკუთრებით ადაპტაციასა და შერბილების ღონისძიებებს შორის ბალანსის მისაღწევად. ამიტომაც, მნიშვნელოვანია, რომ მოხდეს კერძო სექტორისთვის ინვესტირების რისკის შემცირება და ბუნებაზე და ბიომრავალფეროვნებაზე ღირებულების დაწესება. წიაღისეულ საწვავზე უარის თქმა და ენერგოეფექტურობის ფართომასშტაბიანი დანერგვის იდეაც ასევე მხარდაჭერილი იყო სხვადასხვა სესიაზე. ქვეყნების წარმომადგენლებმა ასევე ისაუბრეს კლიმატის ცვლილების უშუალო შედეგებზე, მაგალითად, გახშირებულ ექსტერმალურ მოვლენებზე, მათ შორის თბურ ტალღებზე, რაც დაუყოვნებლივ რეაგირებას საჭიროებს. და ბოლოს, ბევრმა გაუსვა ხაზი ცოდნის მიმართულებით არსებულ ნაკლოვანებებსა და ინფორმაციის გაზიარების მნიშვნელობას. გამოიკვეთა ინოვაციებსა და კლიმატმეგობრული ტექნოლოგიების ზრდაში მრავალმხრივი განვითარების ბანკების როლი. ამ თვალსაზრისით, ახლო მომავალში, ზოგადი ხელოვნური ინტელექტის მოდელები შეიძლება უფრო სექტორზე ორიენტირებული გახდეს, რაც შესაძლებლობას მოგვცემს დავნერგოთ მონაცემთა გაზიარებისა და ანალიტიკური ფუნქციის გამოყენება ყოველდღიურობაში, განსაკუთრებით მათთვის, ვინც დასაქმებულია სოფლის მეურნეობის სექტორსა და მომიჯნავე დარგებში, რათა გაიზარდოს სექტორის მედეგობა და მდგრადობა.

ეკა მიქაძე გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP-ის) ევროკავშირის კლიმატის პროექტის მენეჯერია. ის, 30 ნოებრიდან 12 დეკემბრამდე, დუბაიში COP28-ს ესწრებოდა, როგორც საქართველოს დელეგაციის წევრი. გაერთიანებული ერების (გაეროს) კლიმატის ცვლილების 28-ე კონფერენცია (COP28) წელს არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში, ქალაქ დუბაიში გაიმართა. უდაბნოში გაშენებული ქალაქი ნოემბერში ზაფხულის სასიამოვნო ამინდით შეგვხვდა. ცხელოდა, მაგრამ არა გაუსაძლისად, რაც გაფიქრებინებდა, რომ უდაბნოში ცხოვრება შეიძლება არც თუ ისე ცუდი იყოს. მაღალი შენობები, უკიდურესი სისუფთავე და უპილოტო, სრულიად ახალი მეტრო, ქალებისა და ბავშვებისთვის ცალკე გამოყოფილი ვაგონებით, ნამდვილად შთამბეჭდავ გარემოს ქმნიდა. ქალაქიდან საკონფერენციო სივრცემდე მისასვლელად საათნახევრით ადრე გამოსვლა აუცილებელი იყო, რადგან 70 000 ადამიანის მეტროში ჩატევა, მერე მათი უსაფრთხოების კორიდორში გატარება, დიდ დროს მოითხოვდა. იყო შემთხვევებიც, როცა 7 საათზე სახლიდან გასულებს, 9 საათისთვის ვერ მიგვეღწია საკოორდინაციო შეხვედრაზე. თვითონ შეხვედრის ადგილი დაახლოებით 400 ჰექტარზე გადაჭიმული ტერიტორია იყო, ძალიან კარგად აღჭურვილი იმ აუცილებელი შენობებით, რაც კლიმატის მოლაპარაკებებისთვის არის საჭირო. ამ მხრივ, დუბაი კონფერენციის ერთ-ერთ საუკეთესო მასპინძლად შეიძლება ჩაითვალოს. ზღვა ადამიანის მიუხედავად, რიგი ფაქტობრივად არაფერზე დაგხვდებოდათ. ეს კი, დროის დეფიციტის პირობებში, რაც მომლაპარაკებლების დროს ხშირად მთავარი პრობლემაა, ნამდვილი ფუფუნებაა. რა მთავარი მოლოდინები არსებობდა? მთავარი შედეგი, რაც COP28-ის მოლოდინს წარმოადგენდა, კლიმატის ცვლილების გამომწვევ წიაღისეულ საწვავზე უარის თქმა იყო. COP-ი კონსენსუსის პრინციპზე მუშაობს და შეთანხმებაზეც ყველა ქვეყნის თანხმობაა აუცილებელია. ეს, არსებული გლობალური პოლიტიკური დაძაბულობის ფონზე, საკმაოდ რთულ ამოცანას წარმოადგენდა. ისედაც დაძაბულ გარემოს განსაკუთრებით ამძაფრებდა ის ფაქტიც, რომ COP-ის პრეზიდენტი, დოქტორი სულთანი ალ ჯაბერი, საამიროების ნავთობის ეროვნული კომპანიის ხელმძღვანელია. COP-მდე და COP-ის განმავლობაში მისმა განცხადებებმა და თანამდებობამ დიდი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია. არაერთი აქტივისტვისთვის და მეცნიერისთვის მიუღებელი იყო კლიმატის მოლაპარაკებებს წიაღისეული საწვავის კომპანიის წარმომადგენელი რომ ხელმძღვანელობდა. ამ მოცემულობამ ეჭვქვეშ დააყენა ბევრი საკითხი, მათ შორის ის, რისთვის იყენებდა სულთანი ამ მოლაპარაკებებს, კლიმატის ამბიციური შეთანხმების დადებისთვის თუ წიაღისეული საწვავის ბიზნეს ინტერესების გასაძლიერებლად. ცხადი იყო, რომ მასპინძლებს ძალიან უნდოდათ COP28 წარმატებული ყოფილიყო და ბევრი ქება დაემსახურებინათ. მასპინძელი ძალისხმევას არ იშურებდა და დაუღალავად აწარმოებდა პირისპირ მოლაპარაკებებს ყველა მხარესთან და ჯგუფთან, ერთადერთ დასვენების დღესაც კი. კონფერენციის ფარგებლში დუბაიში მაღალი დონის მეჯლისიც დაიგეგმა, რაც გულისხმობდა წრეზე ჯდომას და საუბარს წინასწარ მომზადებული ტექსტებისა და ფორმალობების გარეშე. ბევრი ქვეყნის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ მეჯლისი კარგი ფორმატი იყო იმისთვის, რომ ყველას უკეთ გაეგო, რა იდგა თითოეული მხარის ურყევი მოთხოვნის მიღმა, რასაც გარკვეული შეთანხმებების მიღწევა  შესაძლებელი უნდა გაეხადა. წლევანდელი COP-ი მნიშვნელოვანი რომ იქნებოდა წინასწარ ვიცოდით, რადგან იგი იყო პირველი გლობალური შეჯამების COP, ანუ, ეს იყო კლიმატის პირველი კონფერენცია, რომელიც თავს მოუყრიდა პარიზის შეთანხმების შემდგომ გაკეთებულ დაპირებებსა თუ საქმეებს და შეაფასებდა, სად ვართ, წესით სად უნდა ვიყოთ და სად უნდა წავიდეთ აქედან. შესაბამისად, COP-ს უნდა შეეჯამებინა ქვეყნების მიერ აქამდე მიღწეულ შედეგები კლიმატის ცვლილების შერბილების, ადაპტაციის, ფინანსების, ტექნოლოგიების კუთხით და საფუძველი მოემზადებინა ეროვნულად განსაზღვრული წვლილის (NDC) დოკუმენტების შემდგომი ციკლისთვის. რა შედეგებით დასრულდა COP28? COP28-ის საბოლოო გადაწყვეტილების ტექსტი, გლობალური შეჯამება (Global Stocktake), რამდენიმე თემატური ნაწილისგან შედგება. ესაა კლიმატის ცვლილების შერბილება (ანუ მიტიგაცია), კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაცია (შეგუება), კლიმატის ფინანსირებისა და ტექნოლოგიების საკითხები. კლიმატის ცვლილების შერბილების ნაწილში ქვეყნები შეთანხმდნენ, რომ 2030 წლამდე განახლებადი ენერგიის მოცულობა გლობალურად ენერგიის წარმოებაში უნდა გასამმაგდეს, ხოლო ენერგო-ეფექტურობის დონე ყოველწიურად გაორმაგდეს. ასევე, მეტი ძალისხმევა უნდა იყოს მიმართული ქვანახშირის ისეთი წარმოების შესაჩერებლად, რომლის პროცესშიც არ გამოიყენება ნახშირბადის დაჭერის ტექნოლოგიები. COP28-ზე ქვეყნები შეთანხდნენ, რომ უნდა მოხდეს ენერგიის წარმოებიდან წიაღისეული საწვავის ამოღება, რათა შესაძლებელი გახდეს ნახშირბად- ნეიტრალურობის მიღწევა 2050 წლისთვის. მნიშვნელოვანია, ის ფაქტორიც, რომ მოხერხდა შეთანხება ისეთი წიაღისეული საწვავის სუბსიდიების გაუქმებაზე, რომელიც არ ემსახურება ენერგო სიღარიბის დაძლევას და სამართლიან გარდაქმნას. ამიტომაც COP28 ეწოდა წიაღისეული საწვავის „დასასრულის დასაწყისი“. კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის მიმართულებით, მხარეებს მოუწოდეს, რომ ძალისხმევა მიმართონ, რათა 2030 წლისთვის ჰქონდეთ უახლესი შეფასება კლიმატის საფრთხეების, რისკებისა და მოწყვლადობის. ასევე, გაცხადდა, რომ 2027 წლისთვის ყველა ქვეყანას უნდა ჰქონდეს ადრეული გაფრთხილების სისტემა, ხოლო 2030 წლისთვის, ყველა ქვეყანას გენდერულად სენსიტიური, ეროვნული დონის, გამჭირვალე ეროვნული საადაპტაციო გეგმა. COP28-ის საბოლოო გადაწყვეტილების ტექსტი ასევე შეეხო კლიმატთან დაკავშირებულ ფინანსებს, გადაწყდა, რომ მწვანე კლიმატის ფონდში (Green Climate Fund)  დამატებით 13 მილიარდამდე აშშ დოლარი გადაირიცხება, ხოლო ზიანისა და ზარალის ფონდისთვის (The Loss and Damage Fund) ქვეყნებმა 792 მილიონის მობილიზებაზე დადეს პირობა. ადაპტაციის ფონდში (The Adaptation Fund) მოხდება 187 მილიონის აკუმულირება და ფინანსური კონტრიბუცია იქნება ასევე ყველაზე ნაკლებად განვითარებული ქვეყნების ფონდში (The Least Developed Countries Fund). თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს თანხები არასაკმარისია იმ ტრილიონობით აშშ დოლარის ღირებულების საჭიროებებთან შედარებით, რაც სამართლიანი გარდაქმნისა და პარიზის შეთანხმების მიზნების შესრულებას ესაჭიროება. COP28-მ კიდევ ერთხელ მოუწოდა განვითარებულ ქვეყნებს და ფინანსურ ინსიტუტებს, შეასრულონ დაპირება წლიურად კლიმატის ცვლილებასთან საბრძოლველად 100 მილიარდი აშშ დოლარის მობილიზების შესახებ. ტექნოლოგიების მხრივ, შეიქმნა ტექნოლოგიების იმპლემენტაციის პროგრამა, რომელიც ფინანსურ მექანიზმს უნდა დაეხმაროს ტექნოლოგიების გადაცემის პროცესის გაძლიერებაში. რას უნდა ველოდეთ მომავალ წელს? COP28-ზე უმნიშვნელოვანესი იყო გადაწყვეტილიყო COP29 ჩატარების ადგილი. მომდევნო COP-ის მასპინძელი ქვეყანა, გაეროს რეგიონული რიგითობის პრინციპის შესაბამისად, აღმოსავლეთ ევროპის ჯგუფიდან უნდა შერჩეულიყო. როგორც წესი, კონფერენციას პოლონეთი მასპინძლობს-ხოლმე. თუმცა, ამჯერად, მასპინძლობის კანდიდატურა, განვითარებული ქვეყნების ბლოკიდან, ბულგარეთმა წამოაყენა. მასპინძლობის სურვილი ასევე ჯერ სომხეთმა, ხოლო შემდეგ აზერბაიჯანმაც გამოთქვა. გაეროს სამდივნო მთელი წელიწადნახევრის განმავლობაში ცდილობდა მხარეებს შორის საერთო ენის გამონახვას, რაც არც ისე მარტივი აღმოჩნდა: რუსეთი ბლოკავდა ნებისმიერი ევროკავშირის წევრი ქვეყნის კანდიდატურას, ხოლო, კონფლიქტიდან გამომდინარე, აზერბაიჯანი სომხეთის კანდიდატურას და პირიქით. ნეიტრალური კანდიდატის ძიებაში, მოლდოვამ და სერბეთმაც კი გამოთქვეს სურვილი ემასპინძლათ მომავალი კონფერენციისთვის. რა თქმა უნდა, გვინდოდა, რომ COP-ის მასპინძელი ქვეყანა აღმოსავლეთ ევროპის ჯგუფიდან ყოფილიყო, მაგრამ გადაწყვეტილების მიღება და შეთანხმება ჭიანურდებოდა. საბოლოოდ, ყველასგან მოულოდნელად, კულისებს მიღმა, ისტორიული შეთანხმების მიღწევა მოხერხდა სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის. შედეგად, სომხეთმა უკან წაიღო თავისი კანდიდატობა და აზერბაიჯანს დაუთმო მასპინძელი ქვეყნის სტატუსი. როგორც ჩანს, ამ შეთანხმებასთან ერთად ორ ქვეყანას შორის ომთან დაკავშირებული საკითხების განხილვაც მოხდა. ზოგი იმასაც ვარაუდობს, რომ იქნებ ამ პოტილიკურმა პროცესებმა სამხრეთ კავკასიაში დაძაბულობის განმუხტვას შეუწყოს ხელი, თუმცა, ეს უკვე სხვა თემაა. აზერბაიჯანის COP29-ს მასპინძლად არჩევასთან ერთად, ისევ დაისვა კითხვა: რამდენად უპრიანია, რომ ისევ ნავთობის მომპოვებელი ქვეყანა გახდება კლიმატის კონფერენციის მასპინძელი, სადაც კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ მიმართული მოქმედებების დაფინანსების საკითხები განიხილება. თუმცა, აქ ალბათ ცოტა სხვაგვარად უნდა დავსვათ საკითხვი და პრობლემაც შეიძლება სხვაგან წარმოვაჩინოთ. პრობლემა მხოლოდ ის არაა, რომ ბევრი ქვეყანა მოიპოვებს წიაღისეულ საწვავს. პრობლემა ის არის, რომ ქვეყნების აბსოლუტური უმრავლესობა ამ წიაღისეული საწვავის მომხმარებელია და მის წარმოებას ასუბსიდირებს. პრობლემა ასევე ისაა, რომ მსოფლიოს გარშემო არც სიღარიბე აღმოფხვრილა, არც დიქტატურები  და კორუფცია დასრულებულა, რაც თავის მხრივ ხელს უშლის გამჭვირვალე კლიმატის პოლიტიკის გატარებას. COP28-ის მიხედვით კი, მომავალი განახლებად ენერგიებსა და ენერგო-ეფექტურობის მიმართულებით ინვესტიციებშია. კლიმატის ცვლილების მმართველობა შეუძლებელია განვიხილოთ არსებული სოციო-პოლიტიკური გამოწვევებისგან განყენებულად. ამიტომ ეს საკითხები, ნელ-ნელა, ყველა გაეროს კონვენციის ფარგლებში და ყველა დონეზე უნდა დავაყენოთ. საქართველოსთვის, როგორც COP29-ის მასპინძელი ქვეყნის მეზობლისთვის, მომავალი წელი მნიშვნელოვანი იქნება. ქვეყანას მეტი შესაძლებლობა ექნება დააყენოს ის საკითხი, რომელიც ბოლო რამდენიმე წელია ხაზად გასდევს საქართველოს მიერ წარმოებულ მოლაპარაკებებს. ეს გულისხმობს, მოლაპარაკებებში თანაბარი უფლებებისთვის ბრძოლას, რათა ყველა ქვეყანას თანაბრად ჰქონდეს შესაძლებლობა მონაწილეობა მიიღოს გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის მმართველი ორგანოების წევრობასა და საქმიანობაში. ამ ბრძოლამ თავისი შედეგი უკვე გამოიღო არა მარტო საქართველოსთვის, არამედ სხვა განვითარებადი ქვეყნებისთვისაც. ჩვენი ქვეყნის წარმომადგენლებს უკვე შესაძლებლობა აქვთ წარადგინონ კანდიდატები სხვადასხვა ორგანოში და უკეთ გაეცნონ, ამა თუ იმ თემატური მიმართულებებით მომხდარ ცვლილებებსა თუ შესაძლებლობებს. საქართველო თანამოაზრეებთან ერთად ასევე იბრძვის, რომ გადაწყვეტილებებში აუცილებლად აისახოს კრიოსფეროს, მთების, ბავშვების, სოფლის მეურნეობისა და საკვები სისტემების საკითხები, რათა მოხერხდეს, ამ მიმართულებებით ფონდების მოძიება და ქმედითი ნაბიჯების გატარება ეროვნულ დონეზე. ეს ბრძოლა კი მომავალ წელს COP29-ზე ბაქოში გაგრძელდება. წყაროები: გადაწყვეტილების ტექსტები: https://unfccc.int/cop28/outcomes https://unfccc.int/sites/default/files/resource/cma5_auv_4_gst.pdf https://www.bbc.com/news/science-environment-67591804 https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ჩვენი გუნდი აწარმოებს საინფორმაციო კამპანიას მხარეთა 28-ე კონფერენციის (COP28) შესახებ. პროექტის მხარდამჭერია ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის თბილისის ოფისი.

რამდენიმე მნიშვნელოვანი რესურსი: COP28-ის ოფიციალური ვებგვერდი COP28-ის პროგრამა რამდენიმე მნიშვნელოვანი ანგარიში: კლიმატის გლობალური მდგომარეობის ანგარიში 2023, მსოფლიო მეტეოროლოგიური ორგანიზაცია (WMO) კლიმატის ცვლილება, სინთეზური ანგარიში 2023, კლიმატის ცვლილების მთავრობათაშორისი საბჭო (IPCC) ემისიების სხვაობის ანგარიში 2023, გაეროს გარესმოდაცვითი პროგრამა (UNEP) ადაპტაციის სხვაობის ანგარიში 2023, გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამა (UNEP) შედეგების გლობალური შეჯამების სინთეზური ანგარიში 2023, გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია (UNFCCC) რა არის COP28 და სად ტარდება? მოკლედ: გაეროს კლიმატის შეხვედრა, სადაც სახელმწიფოები განიხილავენ კლიმატის ცვლილების საკითხებს. წელს ეს შეხვედრა, 30 ნოე - 12 დეკ პერიოდში, დუბაიში იმართება. ვრცლად: გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის (UNFCCC) მხარეების ყოველწლიური, აწ უკვე 28-ე შეხვედრა, სადაც კლიმატის ცვლილების შერბილების, კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის, საერთაშორისო დაფინანსების და სხვა საკითხებს განიხილავენ. COP იშიფრება როგორც Conference of the Parties, ანუ მხარეთა კონფერენცია. ტექნიკურიად ეს შეხვედრა არის კლიმატის ცვლილების სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებების, კიოტოს ოქმისა (CMP18) და პარიზის შეთანხმების (CMA5), მხარეთა შეხვედრაც. წელს COP, გეოგრაფიული როტაციის პრინციპიდან გამომდინარე, დუბაიში, არაბთა გაერთიანებული საამიროებში იმართება. შესაბამისად, მასპინძელი ქვეყანაა არაბთა გაერთიანებული საამიროები. COP28 ოფიციალურად 30 ნოემბერს გაიხსნა და წესით, 12 დეკემბერის ჩათვლით გაგრძელდება. კოპის პარალელურად, 1-2 დეკემბერს მსოფლიო ლიდერთა სამიტი გაიმართა. მოლაპარაკებების დასაწყისშივე, მაღალი დონის წარმომადგენლობა ერთგვარ სტიმულს აძლევს მომლაპარაკებლებს (ან პირიქით) და გარკვეულ პოლიტიკურ დღის წესრიგსაც განსაზღვრავს. COP-ის მთავარი აქტივობებია მხარეებს შორის მოლაპარაკებები და კონსესუსის გზით გადაწყვეტილების მიღება. ასევე, მოლაპარაკებების პარალელურად, სპეციალურად განსაზღვრულ პავილიონში, მნიშვნელოვანი ღონისძიებები (ე.წ. Side Events) იმართება. რა არის COP28-ის მთავარი საკითხები? მოკლედ: წლევანდელი შეხვედრის მთავარი დევიზია Unite.Act.Deliver., ანუ გაერთიანდი.იმოქმედე.მიაწოდე. მასპინძელმა ქვეყანამ რამდენიმე მიმართულება დააპრიორიტეტა, მათ შორის, 2030 წლამდე, ენერგეტიკის სექტორის სამართლიანი და თანმიმდევრული გადასვლა და ემისიების შემცირება; და კლიმატის ფინანსების ტრანსფორმაცია, რაც გულისხმობს დაფინანსებასთან მიმართებაში ძველი დაპირებების შესრულებას და დაფინანსების ახალი შეთანხმების მიღწევას. ვრცლად: თითქმის ყოველ შეხვედრას აქვს დევიზი, რომელიც ფორმულირებულია მასპინძელი ქვეყნის მიერ. წლევანდელი COP-ის მიზანია Unite.Act.Deliver., ანუ გაერთიანდი.იმოქმედე.მიაწოდე. მასპინძელი ქვეყნის მიერ განსაზღვული ძირითადი მიმართულებებია: 2030 წლამდე, ენერგეტიკის სექტორის სამართლიანი და თანმიმდევრული გადასვლა და ემისიების შემცირება; კლიმატის ფინანსების ტრანსფორმაცია, რაც გულისხმობს დაფინანსებასთან მიმართებაში ძველი დაპირებების შესრულებას და დაფინანსების ახალი შეთანხმების მიღწევას; ბუნების, ადამიანების და საარსებო წყაროების კლიმატის მოქმედების ცენტრში დაყენება; და მობილიზება ინკლუზიური COP-ისთვის. მოლაპარაკებების ძირითადი საკითხებია: პირველი გლობალური შედეგების შეჯამება, განახლებადი ენერგიის და ენერგოეფექტურობის გლობალური მიზნები, ადაპტაციის გლობალური მიზნის ჩარჩო, კლიმატის დაფინანსება და სხვა. რატომ არის COP28 მნიშვნელოვანი? მოკლედ: განიხილება შემდეგი საკითხები: პირველი გლობალური შედეგების შეჯამების დასრულება, კლიმატის მოქმედებისა და დაფინანსების მობილიზების აჩქარება, განახლებადი ენერგიისა და ენერგოეფექტურობის მიზნების განსაზღვრა და ადაპტაციის გლობალური მიზნის ჩარჩოს შექმნა. ვრცლად: პარიზის შეთანხმებით განისაზღვრა, ყოველ ხუთ წელში ერთხელ, გლობალური შედეგების შეფასება, რაც გულისხმობს მიმდინარე პროგრესის შეფასებას პარიზის შეთანხმების მიზნებთან მიმართებაში (ტემპერატურის შეზღუდვა, კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაცია და საჭირო ფინანსური ნაკადების მობილიზება). ზოგადად, შედეგების გლობალური შეჯამება წინ უსწრებს ქვეყნების მიერ ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილების (ე.წ. NDC-ების) განახლებას, რათა ქვეყნებმა ინფორმირებული გადაწყვეტილება მიიღონ და ამბიციური სამიზნე მაჩვენებლები განსაზღვრონ. გლობალური შედეგების შეჯამება ორწლიანი ინტენსიური პროცესია. პირველი შეჯამება 2021 წელს დაიწყო, 2023 წლის სექტემბერში გამოქვეყნდა გლობალური შედეგების შეჯამების ტექნიკური ანგარიში და ოფიციალურად, COP28-ზე დასრულდება. აღსანიშნავია, რომ პარიზის შეთანხმების ყველა მიზანთან მიმართებაში არის ჩამორჩენა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ტემპერატურის მიზანი „პრეინდუსტრულ დონესთან შედარებით, გლობალური საშუალო ტემპერატურის ზრდის 2°C შეზღუდვა და 1.5°C შეზღუდვის მცდელობა“. კლიმატის ცვლილების მთავრობათაშორისი საბჭო (IPCC) ბოლო ანგარიშების მიხედვით, მოუწოდებს გლობალურ საზოგადოებას სწორება 1.5°C ჰქონდეთ. თუმცა, ამ ეტაპზე, გლობალურმა საშუალო ტემპერატურამ უკვე მოიმატა 1.1°C-ით და 1.5°C შესაძლებლობათა ფანჯარა დღითიდღე ვიწროვდება. დიდი ხანია მიდის ადაპტაციის გლობალური მიზნის ჩარჩოს ჩამოყალიბებაზე მუშაობა, თუმცა, ეს მუშაობა ახალ ფაზაზე გადავიდა 2021 წელს, გლაზგოში, COP26-ზე და ჩამოყალიბდა გლაზგო-შარმ ელ-შეიხის ორწლიანი პროგრამა, რომელმაც მუშაობა სწორედ COP28-ზე უნდა დაასრულოს. ვინ ესწრება COP28 ლიდერთა სამიტს? მოკლედ: სამიტს დაესწრო ქვეყნისა და მთავრობის 154 ლიდერი და საერთაშორისო ორგანიზაციების 22 ხელმძღვანელი. ვრცლად: ქვეყნისა და მთავრობის 154 ლიდერი, მათ შორის საქართველოს პრემიერ-მინისტრი, ირაკლი ღარიბაშვილი და საერთაშორისო ორგანიზაციების 22 ხელმძღვანელი ესწრებოდა სამიტს. მოუსმინეთ საქართველოს პრემიერ-მინისტრის გამოსვლას, სადაც 1.5°C მიზნის და 2030 წლისათვის გლობალური ემისიების განახევრების მნიშვნელობაზე, ასევე, 2050 წლისათვის, საქართველოს კლიმატ-ნეიტრალურობის განაცხადზე საუბრობს. რატომ არის COP28 კრიტიკის საგანი? მოკლედ: შეხვედრის მასპინძელია არაბთა გაერთიანებული საამიროები, რომელიც წიაღისეული საწვავის ერთ-ერთი მთავარი ექსპორტიორია. ასევე, COP28-ის პრეზიდენტია დოქტორ სულთან ალ ჯაბერი, ინდუსტრიისა და ტექნოლოგიების მინისტრი და ეროვნული ნავთობის კომპანიის (ADNOC) აღმასრულებელი დირექტორი. ვრცლად: COP28-ის მასპინძელი და პრეზიდენტია არაბთა გაერთიანებული საამიროები, რომელიც წიაღისეული საწვავის ერთ-ერთი მთავარი ექსპორტიორია. წიაღისეული საწვავის მოპოვება და მოხმარება კი კლიმატის ცვლილების ერთ-ერთი მთავარი კონტრიბუტორია. COP28-ს ყოველთვის თან სდევს სამოქალაქო საზოგადოების მხრიდან პროტესტების სერია. აღნიშნულ ქვეყანაში მსგავსი ტიპის თავისუფლებები შეზრუდულია. გაიმართა რამდენიმე კლიმატის პროტესტი კონფერენციის ადგილზე, თუმცა, მაინც არის ერთგვარი გაურკვევლობა ამ საკითხთან დაკავშირებით. მსგავსად წინა COP-ებისა, სამოქალაქო საზოგადოება ქვეყნის ლიდერებს მხოლოდ დაპირებების გაცემასა და "გრინვოშინგში" ადანაშაულებს.

როგორც მთელს მსოფლიოში, საქართველოშიც სულ უფრო მეტია ანთროპოგენური კლიმატის ცვლილების მიზეზით გამოწვეული ბუნებრივი კატასტროფები. მყინვარების დნობა, უხვი ნალექი და წყალდიდობები, გაუსაძლისი სიცხე, თოვლის გარეშე დარჩენილი ზამთრის კურორტები, ტყის ხანძრები და სეტყვით განადგურებული მოსავალი, ჩვენი ყოველდღიურობა გახდა. საქართველოს მრავალფეროვანი კლიმატური ზონები, შესაბამისად ბევრ სხვადასხვა ტიპის კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებულ რისკებს წარმოშობენ. დაზიანებული ინფრასტრუქტურის და ეკონომიკური ზარალის გარდა, სამწუხაროდ სულ უფრო იზრდება დაშავებულ და გარდაცვლილ ადამიანთა რიცხვიც. ექსტრემალური ამინდები და ბუნებრივი კატასტროფები ძლიერ გავლენას ახდენს ადამიანის ფიზიკურ და ფსიქიკური ჯანმრთელობაზე. როგორ გავუმკლავდეთ კლიმატის ცვლილებით გამოწვეულ საფრთხეებს? იმისათვის, რომ კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საფრთხეების შემცირება შევძლოთ, საჭიროა შესაბამისი ეროვნული გეგმა, რომელსაც კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის ეროვნულ გეგმას უწოდებენ. გეგმის მთავარიმიზანია კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული რისკების პრევენცია და შემცირება. მიტიგაცია(შერბილება) vs ადაპტაცია(შეგუება) მიტიგაცია - კლიმატის ცვლილების გამომწვევი სათბურის აირების შემცირება. ადაპტაცია - კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ზიანის შემცირება/პრევენცია. მსოფლიოს მრავალ ქვეყანას უკვე აქვს მსგავსი გეგმები. მაგალითისთვის, ევროკავშირის წევრი ქვეყნები ათეული წლებია მუშაობენ რათა მომზადებული დახვდნენ გახშირებულ ექსტრემალურ ამინდებს. ბევრ ქვეყანას უკვე აქვს, როგორც ეროვნული, ასევე მუნიციპალური კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის განახლებული სტრატეგიები და გეგმები. 2010 წელს გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის (UNFCCC) მსოფლიო კონფერენციაზე (COP 16) განიხილეს ადაპტაციის ეროვნული გეგმების (NAP) შემუშავების აუცილებლობა. დარგის ექსპერტებმა ქვეყნებს მოუწოდეს დაეწყოთ მუშაობა კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული გამოწვევების საპასუხოდ, საშუალო და გრძელვადიან პერსპექტივაში. კონფერენციამ ჩამოაყალიბა კანკუნის ადაპტაციის ჩარჩო, ასევე ადაპტაციის კომიტეტი და მოუწოდა მხარეებს გაეძლიერებინათ და საჭიროების შემთხვევაში შეექმნათ რეგიონული ადაპტაციის ცენტრები და ქსელები. მიუხედავად მსგავსი მოწოდებებისა, 2022 წელს კლიმატის ცვლილების მთავრობათაშორისი პანელის (IPCC), რომელიც 1300-ზე მეტ მეცნიერს აერთიანებს, მეექვსე შეფასების ანგარიში აღნიშნულია, რომ საგანგაშოა კლიმატის საფრთხეებსა და რეაგირების მექანიზმებს შორის არსებული არაპროპორციულობა. რატომ არ აქვს საქართველოს კლიმატის ცვილებასთან ადაპტაციის გეგმა? ჩვენი მთავრობა წლებია ელოდება, თუ როდის მიიღებს სხვა (დონორი) ქვეყნების ფინანსურ მხარდაჭერას, იმისათვის რომ საქართველოს კლიმატის ცვილებასთან ადაპტაციის გეგმა განავითაროს. სამწუხაროდ, ქვეყნის ბიუჯეტში არ მოიძებნა თანხა ამ მნიშვნელოვანი გეგმის მოსამზადებლად, გეგმის რომლის მიზანია ჩვენი მოქალაქეების კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული რისკებისგან დაცვა. მსგავსი დამოკიდებულება იმაზეც მეტყველებს, რომ ქვეყანაში კლიმატის ცვლილება და მასთან დაკავშირებული რისკები არ არის პრიორიტეტული. ამჟამად ქვეყნის მთავარი კლიმატის პოლიტიკის დოკუმენტია - „ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილი (2021)“. დოკუმენტის მე-5 თავში ვკითხულობთ ადაპტაციაზეც. ყველა წინანადადება იწყება სიტყვებით „საქართველო გეგმავს ...“, მომავალში გეგმავს: საქართველო გეგმავს შეაფასოს კლიმატის ცვლილების ეფექტი [...]. ასევე, გეგმავს შეისწავლოს კლიმატის ცვლილების გავლენა მყინვარებზე, მთიანი და სანაპირო ზონის რეგიონების ეკონომიკურ მდგომარეობასა და ადგილობრივი მოსახლეობის ცხოვრების დონეზე. საქართველო გეგმავს, განავითაროს ადაპტაციის შესაძლებლობები ზამთრისა და ზაფხულის მოწყვლადი კურორტებისთვი. საქართველო გეგმავს შეაფასოს და განავითაროს ადაპტაციის შესაძლებლობები სასოფლო-სამეურნეო წარმოებებისთვის. საქართველო გეგმავს შეაფასოს კლიმატის ცვლილების ეფექტი მიწისქვეშა და ზედაპირული წყლის რესურსების ხელმისაწვდომობაზე. საქართველო გეგმავს, ხელი შეუწყოს ენდემური, წითელი ნუსხით დაცული საეობების და სურრსათისა და სოფლის მეურნეობისათვის მნიშვნელოვანი აბორიგენული ჯიშების კონსერვაციას. საქართველო გეგმავს, შეისწავლოს შერჩეული ტერიტორიებზე ტყის საფარის მოწყვლადობა. საქართველო გეგმავს, შეაფასოს ადამიანის ჯანმრთელობაზე კლიმატის ცვლილების ეფექტი. საქართველო გეგმავს, ხელი შეუწყოს იმ ღონისძიებების განხორციელებას, რომელთა მიზანია ექსტრემალური ამინდით გამოწვეული ზარალისა და ზიანის შემცირება. ჯერჯერობით უცნობია, თუ როდის დაიწყება ეროვნული ადაპტაციის გეგმის განვითარება. როგორი უნდა იყოს კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის გეგმა? საინტერესოა ევროკავშირის გამოცდილება. ევროკომისიის დოკუმენტში „მითითებები წევრი ქვეყნებისთვის ადაპტაციის სტრატეგიებისა და გეგმების განსავითარებლად“ დასახელებულია შემდეგი ძირითადი ნაბიჯები: ინსტიტუციური ჩარჩო და დაინტერესებული მხარეების ჩართულობა ქვეყანაში რისკის და მოწყვლადობის შეფასება ადაპტაციის ღონისძიებების პრიორიტიზება სამოქმედო გეგმა და განხორციელება მონიტორინგი და შეფასება ამ ნაბიჯების წარმატებით შესასრულებლად, საჭიროა როგორც ფინანსების, ასევე ადამიანური რესუსრსის მობილიზება. რაც მთავარია პრიორიტეტების განსაზღვრა და ღონისძიებების დაგეგმვა-განხორციელება უნდა მოხდეს ადგილობრივი მოსახლეობის მაქსიმალური ჩართულობით. კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაცია ეხება მთელ საზოგადოებას და, შესაბამისად, მოითხოვს მმართველობის ყველა დონის და საზოგადოების ყველა სექტორის ჩართულობას. ეროვნულ და მუნიციპალურ დონეზე უნდა გამოიკვეთოს ადაპტაციის ძირითადი გამოწვევები და ბარიერები. შემდგომ კი, მოხდეს ადაპტაციის ღონისძიებების განხორციელების უწყვეტი მონიტორინგი და შეფასება. სამართლიანი მედეგობა (just resilience) ბოლო წლებში „სამართლიანობა“ გახდა ერთ-ერთი მთავარი მიმართულება ადაპტაციასთან მიმართებაშიც. ეს შედეგია იმ მზარდი მტკიცებულებების, რომლებიც თვალნათლივ წარმოაჩენენ, თუ როგორ არაპროპორციულად არიან ყველაზე დაუცველი ინდივიდები და თემები კლიმატის ცვლილების რისკის ქვეშ. კლიმატის ცვლილებამ შეიძლება გააუარესოს ან შექმნას ახალი უთანასწორობები. IPCC-ის 2023 წლის ანგარიშის თანახმად (Synthesis Report 2023, Summary for policymakers): „მოწყვლადობას კიდევ უფრო ამძაფრებს უთანასწორობა და მარგინალიზაცია, რომელიც დაკავშირებულია მაგალითად, გენდერთან, ეთნიკურობასთან, დაბალ შემოსავლებთან, შეზღუდულ შესაძლებლობებთან, ასაკთან, ისტორიულ (მაგალითად კოლონიალიზმი) და ამჟამინდელ უთანასწორობის ფორმებთან.“ ცნობილი ფაქტია, რომ კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებულ გამოწვევებს სხვადასხვა გავლენა აქვთ სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფებზე. ხშირად ეს გამოწვევები, კიდევ უფრო აღრმავებენ არსებულ უთანასწორობას. არსებობს კლიმატის ცვლილების ნეგატიური გავლენების მიმართ ბიოლოგიურად უფრო მაღალი დაუცველობა, მაგალითად ორსული ქალების, ბავშვების, მოხუცების და ზოგიერთი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების. თუმცა, სოციალური რისკ-ფაქტორებიც თანაბრად მნიშვნელოვანია. სოციალურად დაუცველი, დაბალი შემოსავლის მქონე ადამიანები და თემები ყველაზე დიდი რისკის ქვეშ არიან, მათ აქვთ ადაპტაციის ყველაზე ნაკლები შესაძლებლობები და ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მათ ისარგებლონ ადაპტაციის ქმედებებით. ფინასური შესაძლებლობები (სიმდიდრე) შეიძლება ნიშნავდეს უფრო მეტ რესურსს ადაპტირებისთვის. აქვე აღსანიშნავია, რომ სიღარიბეში მყოფი ქალების რაოდენობა ჯერ კიდევ უფრო მაღალია, ვიდრე სიღარიბეში მყოფი მამაკაცების რაოდენობა და არსებობს ძლიერი კორელაცია ქალთა სიღარიბესა და ბავშვთა სიღარიბეს შორის. სამართლიანი მედეგობის პრინციპი არის ძირითადი ელემენტი ევროკავშირის რამდენიმე ბოლოდროინდელ პოლიტიკის დოკუმენტში, რომელიც დაკავშირებულია კლიმატის ცვლილების ადაპტაციასთან, მათ შორის „ევროკავშირის კლიმატის ადაპტაციის სტრატეგია“, „ევროპის მწვანე შეთანხმებისა“ და „ევროკავშირის მისია კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის შესახებ“. ადაპტაციაში შეიძლება გამოიყოს სამართლიანობის სამ ძირითადი განზომილება (SEI, 2023): დისტრიბუციული სამართლიანობა (ვინ არის დაზარალებული და ვინ სარგებლობს) პროცედურული სამართლიანობა (გადაწყვეტილების მიღების პროცესის სამართლიანობის და ლეგიტიმაციის უზრუნველყოფა) აღიარების სამართლიანობა (მრავალფეროვანი ღირებულებების, კულტურისა და მსოფლმხედველობის აღიარება). დამატებით, შეიძლება გათვალისწინებული იყოს თაობათაშორისი სამართლიანობა, ინტერსექციულობა, ასევე ბევრი სხვა ტიპის სამართლიანობა თუ ღირებულებითი მიდგომა. ზემოთთქმულიდან გამომდინარე, რეკომენდებულია შეფასებებში და სამოქმედო გეგმაში არა მხოლოდ კლიმატის ცვლილების ფიზიკური ზემოქმედების, არამედ ასევე, სოციალური ფაქტორების, სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფების საჭიროებების იდენტიფიცირება და გათვალისწინება. შესაბამისად უმნიშვნელოვანესი იქნება ადაპტაციის გეგმის მომზადების პროცესის გამჭვირვალობა და ამ პროცესში ყველა დაინტერესებული მხარის თანაბარი ჩართულობის უზრუნველყოფა. წყარო: ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილი (NDC, 2021) Climate Adapt, European Environment Agency (EEA), Towards ‘just resilience’: leaving no one behind when adapting to climate change (2022) European Commission, Guidelines on MS Adaptation Strategies and Plans (2023) IPCC Sixth Assessment Report (2021) IPCC Synthesis Report (2023), Summary for Policymakers SEI publication, Just resilience for Europe: towards measuring justice in climate change adaptation (2023)

აღმოსავლეთ ევროპისთვის, რომელიც ომს, კლიმატის ცვლილების შედეგებსა და სხვა სოციალურ-ეკონომიკურ კრიზისს ერთდროულად ებრძვის, ახალგაზრდების ხმა და ძალისხმევა იმედის შუქურად შეიძლება ჩაითვალოს. სწორედ ასეთ შთამაგონებელ ღონისძიებად შეგვიძლია ჩავთვალოთ აღმოსავლეთ ევროპის პირველი რეგიონული ახალგაზრდული კონფერენცია (RCOY-EE), რომელიც 22-24 სექტემბერს ვარშავაში ჩატარდა. კონფერენცია ჩატარდა YOUNGO-ს, გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის (UNFCCC) ბავშვებისა და ახალგაზრდების კონსტიტუციის, ყოველწლიური ახალგაზრდების კონფერენციების (გლობალური (COY), რეგიონული (RCOY) და ადგილობრივი (LCOY)) ციკლის ფარგლებში. აღნიშნული კონფერენციების მიზანია ჩართოს ახალგაზრდები მსოფლიოს მასშტაბით მიმდინარე კლიმატის პოლიტიკის შექმნის პროცესებში, რომელთა ეპიცენტრიც ყოველწლიური COP მოლაპარაკებების ხდება. რეგიონულ ღონისძიებაში მონაწილეობის მისაღებად 10-ზე მეტი ქვეყნის წარმომადგენელმა 70-მდე ახალგაზრდამ მოიყარა თავი, კლიმატის კრიზისთან ბრძოლისათვის საჭირო რეგიონული და ლოკალური პრობლემებისა და მათი გადაჭრის გზებზე სასაუბროდ. ამ დინამიური დისკუსიების შედეგად კი რეგიონული ახალგაზრდების განცხადება (RYS) შეიქმნა. ეს არის რეგიონის ახალგაზრდების კოლექტიური კლიმატ ამბიციური მისწრაფებების კრებული. RYS დოკუმენტი წარმოადგენს აღმოსავლეთ ევროპის ახალგაზრდების მისწრაფებებსა და მოთხოვნებს, ეხმიანება მათ საზრუნავს და იმედებს მოახლოებული მხარეთა 28-ე კონფერენციისა (COP28) და მათი ქვეყნის გადაწყვეტილების მიმღებების მიმართ. RYS-EE მთავარი მოწოდებები 1. ახალგაზრდების ჩართულობა პოლიტიკასა და მმართველობაში: a. მხარეებმა უზრუნველყონ ახალგაზრდების მონაწილეობა კლიმატის პოლიტიკის შემუშავებასა და განხორციელებაში. b. მხარეებმა წაახალისონ კლიმატის ჩართულობისა და ცნობიერების ამაღლების მიზნით, ადგილობრივი მოძრაობებისა და ახალგაზრდული ორგანიზაციების დაფინანსება. 2. საგანმანათლებლო ინიციატივები და ცნობიერების ამაღლების გაძლიერება: a. მხარეებმა უზრუნველყონ კლიმატისგანათლების ინტეგრირება ეროვნულ გეგმებში. b. მხარეებმა უზრუნველყონ ახალგაზრდული ორგანიზაციებისა და პედაგოგების კლიმატის ცვლილების შესახებ ცოდნის მულტიპლიკატორებად გამოყენება. 3. უსაფრთხო და ინკლუზიური აქტივიზმი: a. მხარეებმა შეუწყონ ხელი უსაფრთხო და ინკლუზიური აქტივიზმის უფლებებს, მშვიდობიანი მანიფესტაციის კანონის რეფორმის პარალელურად, რათა არ დაირღვეს აქტიურ მწვანე პოლიტიკის მხარდამჭერი მოქალაქეების უფლებები. b. მხარეებმა უზრუნველყონ უსაფრთხო გარემო აქტივიზმისთვის, ადამიანის უფლებების დაცვით. 4. ფსიქიკური ჯანმრთელობა და კეთილდღეობა: a. მხარეებმა უზრუნველყონ ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის მხარდაჭერა ადაპტაციის გეგმებში, ყურადღება გამახვილდეს კლიმატთან დაკავშირებულ შფოთვაზე. b. მხარეებმა უზრუნველყონ კლიმატის ცვლილებით დაზარალებული მოწყვლადი ჯგუფებისთვის ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალიზებული სერვისების მობილიზება. 5. მდგრადი სოფლისმეურნეობა და სურსათის უსაფრთხოება: a. განხორციელდეს წყლის მართვის ერთიანი, რეგიონული, სტრატეგიების შემუშავება და ინფორმაციის მიმოცვლა. b. მხარეებმა უზრუნველყონ სურსათის ხარისხის რეგულაციების სტანდარტიზაცია და ადგილობრივი, ჯანსაღი კვების სისტემების პოპულარიზაცია. c. მხარეებმა ხელი შეუწყონ ინოვაციური სასოფლო-სამეურნეო ტექნოლოგიებისა და მდგრადობის პრაქტიკის დანერგვას. 6. ინტეგრაცია სხვა სექტორებთან: a. სასოფლო-სამეურნეო პოლიტიკის ინტეგრირება სატყეო, ენერგეტიკისა და სამშენებლო სექტორებთან მდგრადი განვითარებისთვის. 7. განახლებად ენერგიაზე გადასვლა: a. მხარეებმა უზრუნველყონ ენერგიისწყაროების დივერსიფიკაცია, განახლებადი ენერგიის პრიორიტიზირება და წიაღისეული საწვავის მოხმარებიდან ამოღება. b. ენერგო ეფექტური პრაქტიკების ხელშეწყობა და მათ შესახებ ინფორმაციის გავრცელება. c. მხარეებმა ხელი შეუწყონ წიაღისეულის მოპოვების სექტორში დასაქმებული მუშაკებისთვის კვალიფიკაციის ამაღლებისა და მათი ხელახალი დასაქმების შესაძლებლობების განვითარებას. 8. ომის შემდგომი აღდგენა და მედეგობის განვითარება: a. მხარეებმა უზრუნველყონ ომის შემდგომი აღდგენის გამჭვირვალე ფინანსური ჩარჩოების ჩამოყალიბება. b. მხარეებმა აღიარონ ე.წ. ეკოციდი, როგორც დანაშაული და მხარი დაუჭირონ გარემოზე ზემოქმედების შეფასების პროცესების დაუყოვნებლივ გატარებას კონფლიქტურ ზონებში. c. მხარეებმა უზრუნველყონ კლიმატ-გონივრული აღდგენა კლიმატ მდგრადი სტანდარტების დაცვა. 9. კლიმატი, მშვიდობა და უსაფრთხოება: a. მხარეებმა დაუჭირონ მხარი უკრაინის სამშვიდობო ფორმულარს რეგიონული სტაბილურობისთვის. b. მხარეებმა უზრუნველყონ განახლებად ენერგიაზე გადასვლა რეგიონული დამოუკიდებლობისა და მშვიდობისთვის. c. მხარეებმა დააკისრონ ანგარიშვალდებულება შეიარაღებული კონფლიქტების დროს და მათ შემდეგ გარემოსდაცვითი დეგრადაციისთვის ბრალდებულ მხარეს. 10. პასუხისმგებლობა და ანგარიშვალდებულება: a. მხარეებმა გამოიყენონ „დამაბინძურებელი იხდის“ პრინციპი სექტორების ფართე არეალში, მათ შორის კონფლიქტების დროს. მთავარი მოწოდებების ვრცელი დოკუმენტი ინგლისურ ენაზე შეგიძლიათ იხილოთ აქ. აღნიშნულ დოკუმენტში ხაზგასმული მოწოდებების მხარდასაჭერად შეგიძლიათ შეავსოთ შემდეგი ფორმა, რომელიც დაინტერესებული მხარეების გაცნობასა და მათი მოსაზრებების მიღებაში დაგვეხმარება. მომავალი ნაბიჯები და მოქმედებისკენ მოწოდება თითოეული რეგიონის RCOY შედეგების შემდეგი გაჩერება არის გლობალური ახალგაზრდების კონფერენცია (COY18), რომელიც დუბაიში 26-28 ნოემბერს გაიმართება. ამ ღონისძიების დროს შეიქმნება გლობალური ახალგაზრდული მანიფესტი, რომელიც მხარეთა 28-ე კონფერენციის ერთ-ერთ განხილვის საკითხად გადაიქცევა. რატომ არის მნიშვნელოვანი ფართომასშტაბიანი მხარდაჭერის მოპოვება და აღნიშნული მანიფესტების შექმნა? აღნიშნული აქტივობები საზოგადოებას აჩვენებს რომ ახალგაზრდებს შესწევთ ძალა მართონ გლობალური პროცესები და მოახდინონ გავლენა ცვლილებებზე. აღმოსავლეთ ევროპის ახალგაზრდებისთვის ეს საკითხი კიდევ უფრო მწვავეა, რადგან სოციალურ-პოლიტიკური გარემო აღნიშნულ რეგიონში უფრო ძლიერ ადვოკატირებასა და აქტივიზმს მოითხოვს. RYS– ში მითითებული მოთხოვნები არ არის მხოლოდ მოთხოვნები არამედ აღმოსავლეთ ევროპის ახალგაზრდობის პოტენციალის აღიარების მოწოდებაა.

უკრაინაში რუსეთის შეჭრიდან 1 წელზე მეტი გავიდა, კონფლიქტის გავლენა მსოფლიოზე კი მალევე გახდა შესამჩნევი. მაგალითად, ომის დაწყების შემდეგ მკვეთრად მოიმატა ნავთობისა და ბუნებრივი აირის ფასებმა, რამაც სრულიად შეცვალა გლობალური ენერგომომარაგების სისტემა. მილიონობით ადამიანმა დაკარგა საცხოვრებელი ადგილი, განადგურდა გარემო და კლიმატის კრიზისთან ბრძოლის საკითხი მსოფლიოს ნაწილისთვის ისევ მეორეხარისხოვანი გახდა. იქიდან გამომდინარე, რომ ოკუპანტი ქვეყანა ერთ-ერთ უმსხვილეს ენერგომიმწოდებელს წარმოადგენს, მასზე სანქციების დაწესებამ მსოფლიოში ენერგიის კრიზისი გამოიწვია. კრიზისს სახელმწიფოების ნაწილი განახლებადი ენერგიით პასუხობს, ნაწილი კი უბრალოდ ალტერნატიულ ტრადიციულ ენერგიის წყაროებს ეძებს, რომლებიც კიდევ უფრო მაღალი ემისიებით ხასიათდებიან. ასეთია ქვანახშირი. გერმანიის მაგალითმა დაგვანახა, რომ წიაღისეული საწვავიდან სუფთა ენერგიაზე გადასვლისთვის მსოფლიო დიდი ხანია მზადაა, უბრალოდ, რუსეთისნაირი აგრესორი ქვეყნებისგან საწვავის ყიდვა უფრო მარტივ და იაფ გზად ესახებათ. ევროპა რუსეთს წიაღისეული საწვავის სანაცვლოდ ყოველწლიურად მილიარდობით დოლარს უხდიდა და ამით რუსეთის საომარ საქმიანობას ირიბად აფინანსებდა. მიუხედევად იმისა, რომ ომის შემდეგ სახელმწიფოებმა რუსეთს სანქციები დაუწესეს და ევროკავშირმა ქვეყნიდან ენერგიის იმპორტი გასული წლის 10 აგვისტოს აკრძალა, დარჩენილი რესურსები ინდოეთმა და ჩინეთმა გაინაწილეს. შედეგად, ახლა რუსეთს იმაზე მეტი ნავთობი გააქვს ექსპორტზე, ვიდრე აქამდე. თუმცა, რიგ ქვეყნებს რუსეთმა თვითონვე შეუწყვიტა ენერგიის მიწოდება, რადგან მათ რუბლით გადახდაზე თქვეს უარი. ბოლო წლების მზარდი ნარატივის მიხედვით, კლიმატის კრიზისი საფრთხეს უქმნის ეროვნულ უსაფრთხოებას და საჭიროებს სამხედრო ინვესტიციებს. თუმცა, არამხოლოდ კლიმატის კრიზისი ქმნის კონფლიქტის საფრთხეს, არამედ კონფლიქტიც აუარესებს კლიმატის მდგომარეობას. თავის მხრივ, ომი გლობალური წიაღისეული საწვავის ინდუსტრიას აძლიერებს, რასაც ნავთობზე, ბუნებრივ აირსა და ქვანახშირზე წვდომის შეზღუდვით ახერხებს. რუსული რაკეტით დარტყმის შედეგად ხანძარი ელექტროსადგურზე. კიევი, 10.10.2022. ფოტო: Serhii Mykhalchuk/Global Images Ukraine ბოლო 60 წლის განმავლობაში შიდა კონფლიქტების 40% მაინც ბუნებრივი რესურსების მოპოვების მიზნით ხდება, იქნება ეს ხე-ტყე, ალმასები, ოქრო, ნავთობი თუ მწირი რესურსები, როგორიცაა ნაყოფიერი მიწა ან წყალი. აღსანიშნავია, რომ რესურსებთან დაკავშირებულ კონფლიქტებში რეციდივის რისკი დანარჩენებთან შედარებით 2-ჯერ მაღალია. გარემოს ომის ჩუმ მსხვერპლს უწოდებენ. შეიარაღებული კონფლიქტები ხშირად იწვევს გარემოს დეგრადაციას, აქვს ხანგრძლივი ეფექტი, რომელსაც შედეგად მოსახლეობის მოწყვლადობის ზრდა მოსდევს. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს საერთაშორისო სამართლის კანონები, რომლებიც ბუნებრივი გარემოს დაცვას ისახავს მიზნად, ისტორია გვიჩვენებს, რომ ომს არც გარემოს, არც ადამიანების თუ ცხოველების და არც რაიმე სხვის დაცვის კანონები აქვს. აღსანიშნავია, რომ გარემოს დაზიანების იარაღად გამოყენება მოიაზრებს ტყის გამიზნულ განადგურებას, გარემოში ეკოლოგიური ბალანსის დარღვევას, ნავთობის საბადოების დაწვას და ა.შ. ომის გავლენა გარემოსა და ადამიანებზე აშკარაა, თუმცა კიდევ უფრო ფართომასშტაბიანი ზემოქმედება აქვს მას კლიმატზე. მილიარდობით დოლარის ღირებულების იარაღები, საფრენი აპარატები, ტანკები და სატვირთო მანქანები, რომლებსაც მხარეები კონფლიქტში უპირატესობის მოსაპოვებლად და მოწინააღმდეგის გასანადგურებლად იყენებენ, უამრავ სათბურის აირებს გამოყოფენ. ომთან დაკავშირებული ემისიების დათვლა კი კონფლიქტის პირობებში საკმაოდ რთულია. მეტიც, ეს ემისიები საერთოდ არაა გათვალისწინებული პარიზის შეთანხმების სამიზნე მაჩვენებლებში, რომლებმაც ტემპერატურული ნამატის 1.5 გრადუსამდე შენარჩუნება უნდა უზრუნველყოს. სანამ კონკრეტულად ომზე გადავალთ, იქამდე იმაზე უნდა გესაუბროთ, თუ რად უჯდება მსოფლიოს სამხედრო ძალების უბრალოდ არსებობა და მათი აღჭურვილობის წარმოება. Guardian-ის მიხედვით, მსოფლიოში სამხედრო ძალები გლობალური ემისიების 6%-ზე არიან პასუხისმგებელნი. ეს რიცხვი თუ თვალში გეპატარავებათ, გეტყვით რომ ბევრი სახელმწიფო საერთოდ არც აღრიცხავს სამხედრო მოქმედებებთან დაკავშირებულ ემისიებს. მათ შორის არიან რუსეთი, საუდის არაბეთი, ჩინეთი და ისრაელი. ევროკავშირი, რომელსაც ერთად აღებულს ყველაზე დიდი შეიარაღებული ძალები ჰყავს, მხოლოდ ემისიების ნაწილს აღრიცხავს, ისიც ეროვნული უსაფრთხოების მიზნით . სამხედრო მოქმედებები მოიცავს როგორც ავიაციას, ასევე მილიტარისტულ ტექ ინდუსტრიას, საიდუმლო სამხედრო ბაზებს და ა.შ. მშვიდობის დროსაც კი, სამხედროები უდიდესი რაოდენობით წიაღისეულ საწვავს მოიხმარენ. მაგალითად, შვეიცარიასა და გაერთიანებულ სამეფოში, სამთავრობო უწყებებს შორის, სამხედრო განყოფილება ყველაზე მეტ ნავთობსა და ბუნებრივ აირს იყენებს. აღნიშნულის მოხმარება იზრდება სახელმწიფოებში სამხედრო უწყებების დაფინანსების ზრდის პარალელურად იმის მიუხედავად, არის თუ არა სახელმწიფო ჩართული კონფლიქტში. სამხედრო ძალების უბრალოდ შენარჩუნებაც კი უკვე აუარესებს კლიმატის მდგომარეობას, აქტიური საომარი მოქმედებები კი მაქსიმალურად ზრდის მისი ზიანის პოტენციალს. აღსანიშნავია, რომ სამხედრო ემისიებმა, შესაძლოა, წელიწადში ასობით მილიონ ტონა ნახშირორჟანგს მიაღწიოს. ეს რიცხვები რომ კარგად აღიქვათ, გეტყვით, რომ აშშ-ს სამხედრო ძალები რომ ქვეყანა ყოფილიყო, ემისიების რეიტინგში 50-ე ადგილს დაიკავებდა. ამ რეიტინგში საქართველო 105-ე ადგილზეა. სამხედრო ძალები განახლებად ენერგიაზე გადასვლის საქმეში პიონერები არიან, განსაკუთრებით ისეთ საბრძოლო ზონებში, როგორიც ავღანეთია. ამის მიზეზი ენერგიის ისეთ წყაროებზე დამოკიდებულების შემცირება იყო, რომლებიც, ტრანსპორტირებისას, ადვილად შეიძლება მტრის სამიზნე აღმოჩნდეს. თუმცა, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სამხედროები განახლებად ენერგიაზე გადავლენ და საომარ მოქმედებებს გააგრძელებენ, პრობლემა ისევ გადაუჭრელი დარჩება. Salon-ის თანახმად, აშშ-მა და მისმა მოკავშირეებმა გასული ოცი წლის განმავლობაში, სხვა ქვეყნებში, 337 000 ბომბზე მეტი ააფეთქეს. თვითმფრინავები, რომელთა საშუალებითაც აღნიშნული იარაღები გადაიტანეს, 1 კილომეტრზე 10 ლიტრ საწვავს წვავს. 2021 წლის კონფლიქტისა და გარემოს დაცვის ობსერვატორიის ანგარიშის მიხედვით, 2017 წელს აშშ-ს სამხედრო ემისიები არც მეტი არც ნაკლები 23.5 მილიონი ტონა ნახშირორჟანგი იყო. გაერთიანებულ სამეფოში კი სამხედრო ემისიები 2018 წლის მაჩვენებელს - 11 მლნ ტონა ნახშირორჟანგს ახლა სულ მცირე სამჯერ აღემატება. ბრაუნის უნივერსიტეტის შეფასებით, აშშ-ს სამხედრო ძალებმა 2001 წლიდან 2018 წლამდე, საომარი მოქმედებებით ატმოსფეროში 1.3 მილიარდი ტონა სათბურის აირების ემისია გამოიწვია. მდგომარეობა არც ახლაა დამაიმედებელი. აშშ-ს 2022 წლის ბიუჯეტი ახალი ბენზინზე მომუშავე მფრინავი აპარატებისა და საომარი მოწყობილობების შეძენაზე იყო გათვლილი. ეს იარაღები შეიძლება ომში საკმაოდ ეფექტიანი იყოს, მაგრამ ენერგიის ხარჯვაზე იგივეს ვერ ვიტყვით. მაგალითად, ახალი F35 რეაქტიული თვითმფრინავი 1 საათიანი ფრენისთვის 6 000 ლიტრ საწვავს საჭიროებს. აქედან გამომდინარე, ვინაიდან ახალი აღჭურვილობაც წიაღისეულ საწვავზე მუშაობს, სამხედროების დეკარბონიზაციას ჯერ არ უნდა ველოდოთ. COP27-ზე უკრაინის გარემოს დაცვის მინისტრმა, რუსლან სტრილეცმა განაცხადა, რომ ომის დაწყებიდან მხარეთა კონფერენციამდე ქვეყანაში 33 მლნ ტონა სათბურის აირი გაიფრქვა, აქ მხოლოდ ტყისა და სასოფლო-სამეურნეო მიწების ხანძრებისა და ნავთობის მარაგების დაწვის შედეგად გაფრქვეული ემისიებია გათვალისწინებული. ომის მიმდინარეობის ერთ წელში კი ემისიების მაჩვენებელი 120 მლნ ტონას გაუტოლდა. სტრილეცის თქმით, ომის შემდეგ უკრაინის აღდგენა კიდევ უფრო მეტი ემისიების - 49 მილიონი ტონა ნახშირორჟანგის გაშვებას გამოიწვევს. შეიარაღებული კონფლიქტისა და კლიმატის ცვლილებას შორის ურთიერთკავშირის ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითი 1991 წლის სპარსეთის ყურის მეორე ომია. ერაყის სამხედრო ძალებმა უკან დახევის დროს ნავთობის 727 ჭას წაუკიდეს ცეცხლი. შედეგად გაფრქვეულმა აირებმა კი იმ წელს გლობალური ემისიების 2-3% შეადგინა. ერაყის სამხედრო ძალებმა უკან დახევის დროს ნავთობის 727 ჭას წაუკიდეს ცეცხლი., ფოტო: picture-alliance/Photoshot/J. Jordan აღსანიშნავია, რომ ამჟამად მსოფლიოს ყოველწლიური სამხედრო ბიუჯეტი 2 ტრილიონი დოლარია, რაც დაახლოებით 12-ჯერ აღემატება კლიმატის ცვლილების მიტიგაციისა და ადაპტაციის ყოველწლიურ ბიუჯეტს . Global Responsibility-ს მეცნიერისა და სამხედრო ემისიების ექსპერტის, სტიუარტ პარკინსონის თქმით, ნებისმიერი ომის დანახარჯები წიაღისეულ საწვავთანაა დაკავშირებული. სამხედრო ხარჯების ზრდა კი, შესაბამისად, მეტ ემისიებს უკავშირდება. აქვე უნდა აღვნიშნო ნახშირორჟანგის "მარაგის" — ტყის განადგურება. დეფორესტაციის დროს, ბიომრავალფეროვნების კარგვასთან ერთად, ატმოსფეროში მთელი რიგი ტოქსიკური აირები თავისუფლდება, ამიტომ ხანძრები ხშირად გამოიყენება მოწინააღმდეგის დასაზიანებლად. ხანდახან ეს პროცესი გამიზნულად არ მიმდინარეობს და შეიძლება კონფლიქტის პარალელულად განვითარდეს. მაგალითად, კოლუმბიის ათწლიანი კონფლიქტის დროს ამბოხებულების მიერ დაკავებული ტერიტორია უმართავი დარჩა და, შედეგად, დეფორესტაციის მასშტაბი მკვეთრად გაიზარდა. ემისიები გაიფრქვევა არამხოლოდ თავდასხმისას, არამედ თავდასხმის შემდგომ აღდგენითი ღონისძიებების დროსაც. მაგალითად, სირიაში, ომის შედეგად დანგრეული ქალაქების აღდგენის დროს, სავარაუდოდ, იმავე რაოდენობის სათბურის აირები გაიფრქვევა, რა რაოდენობის ემისიაც შვეიცარიაში ყოველწლიურად ხდება. კარგი ამბავი ისაა, რომ NATO თავის წევრებს ავალდებულებს, 2050 წლისთვის ნულოვან ჯამურ ემისიებს მიაღწიონ. ამ მიზნის შესასრულებლად განსაკუთრებული ყურადღება პირდაპირი და არაპირდაპირი ემისიების რეგულარულ და გამჭვირვალე აღრიცხვას მიექცევა, რაც საკმაოდ დამაიმედებლად ჟღერს. იქიდან გამომდინარე, რომ სამხედრო ემისიების სავალდებულო აღრიცხვა ქვეყნის კლიმატის მიზნების შესრულებას აფერხებს, ამან, შესაძლოა, ქვეყნებს შორის კონფლიქტზე შემაკავებელი გავლენა იქონიოს. ნულოვანი ემისიების მისაღწევად განახლებად ენერგიაზე სრული გადასვლა გახდება საჭირო. შესაბამისად, მდიდარი სახელმწიფოების შემოსავალი, რასაც ისინი წიაღისეული საწვავის ექსპორტით იღებენ, თანდათან შემცირდება და მათ კონფლიქტისა და შეიარაღების დასაფინანსებლად ადრინდელივით დიდი რესურსები აღარ ექნებათ. თუმცა, NATO-ს კლიმატის მიზნები შედეგს არ გამოიღებს, თუ სახელმწიფოები, პარიზის შეთანხმების მსგავსად, ამ უკანასკნელის დაპირებებსაც უგულებელყოფენ. გარდა ამისა, არსებობს უფრო დისტოპიური მომავლის განვითარების შესაძლებლობაც, რომლის მიხედვითაც ქვეყნები ერთმანეთს აღნიშნული მიზნების შესრულებაში გამიზნულად შეუშლიან ხელს. ასევე, IPCC - ის ერთ-ერთი სცენარის მიხედვით, ეროვნული უსაფრთხოებისა და ეკონომიკური სტაბილურობის გარშემო არსებულმა საერთო დაძაბულობამ, შესაძლოა, კლიმატთან დაკავშირებულ საკითხებზე გლობალურ თანამშრომლობას ძირი გამოუთხაროს. სცენარი სავაჭრო ომებს წინასწარმეტყველებს, რასაც ნაციონალიზმის გაძლიერება მოსდევს, შედეგად კი მსოფლიოში ტემპერატურული ნამატი 4 გრადუსს სცდება.

საქართველოში, 2021 წლის განმავლობაში განხორციელებული სახელმწიფო შესყიდვების ჯამური ღირებულება 5,754,188,526 ლარს გაუტოლდა, რაც ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 10%-ს შეადგენს.[1] ამასთან, საჯარო შესყიდვები ქმნის გარდამავალი ეკონომიკის მქონე ქვეყნების მშპ-ს დაახლოებით 25-30%-ს. აღნიშნულის გათვალისწინებით, რამდენადაც მდგრადი საჯარო შესყიდვა სოციალური, ეკონომიკური და გარემოსდაცვითი ასპექტების გათვალისწინებას მოიაზრებს, ყოველი საჯარო შესყიდვა მდგრადი განვითარების ხელშეწყობისა და მისი წახალისების პოტენციურ შესაძლებლობას იძლევა. მდგრადი საჯარო შესყიდვები მდგრადი განვითარების მიზნების მიღწევის ერთ-ერთ ეფექტურ საშუალებას წარმოადგენს. ამ მიმართულებით აღსანიშნავია, მდგრადი განვითარების მე-12 მიზანი (მდგრადი მოხმარებისა და წარმოების უზრუნველყოფა), რომელიც წარმოადგენს ენერგოეფექტურობის, მდგრადი ინფრასტრუქტურის, რესურსეფექტურობის, ღირსეულ სამუშაო ადგილზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის ინსტრუმენტს. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ მდგრადი განვითარების მიზნების 12.7 ამოცანა ითვალისწინებს მდგრადობაზე ორიენტირებული საჯარო შესყიდვების ხელშეწყობას, ეროვნული პოლიტიკისა და პრიორიტეტების შესაბამისად. ხაზგასასმელია, რომ მდგრადი საჯარო შესყიდვების კონცეფცია, საჯარო შესყიდვის განხორციელებისას მდგრადი განვითარების სოციალური ასპექტების გათვალისწინებასაც გულისხმობს. ამ მიმართულებით მნიშვნელოვანია მოწყვლადი ჯგუფების, მათ შორის, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა, ნაკლებად წარმოდგენილი სქესის, აგრეთვე, სხვა სოციალური და შრომითი უფლებების გათვალისწინება საჯარო შესყიდვის განხორციელებისას. ამდენად, მდგრადი საჯარო შესყიდვები პირდაპირ კავშირშია მდგრადი განვითარების სხვა მიზნებთანაც და მისი დანერგვა საქართველოში ხელს შეუწყობს მდგრადი განვითარების 2030 წლის დღის წესრიგის ეროვნულ დონეზე იმპლემენტაციას. აღსანიშნავია, რომ საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმების ხელმოწერით საქართველომ აიღო მდგრადი განვითარების ხელშეწყობის ვალდებულება და ხაზი გაუსვა ვაჭრობასთან დაკავშირებული შრომითი და გარემოსდაცვითი საკითხების მნიშვნელობას. ასოცირების შეთანხმებით განსაზღვრული ვალდებულებები მოიცავს, მათ შორის, საერთაშორისო ვაჭრობის საჯარო შესყიდვების სფეროს დაახლოებას ევროდირექტივების მოთხოვნებთან და მდგრადი და ენერგოეფექტური საჯარო შესყიდვების მიდგომების დანერგვას ეროვნულ დონეზე. საგულისხმოა, რომ ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებით განსაზღვრული ვალდებულებების შესრულების უზრუნველსაყოფად, შემუშავებულ იქნა „საჯარო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტი [2], რომელიც თანმდევ საკანონმდებლო პაკეტთან ერთად, 2022 წლის 8 ივნისს, საქართველოს მთავრობამ, საკანონმდებლო ინიციატივის წესით წარუდგინა საქართველოს პარლამენტს. ხაზგასასმელია, რომ ახალი კანონპროექტი სრულად უჭერს მხარს საჯარო შესყიდვების განხორციელებისას მდგრადობის ასპექტების გათვალისწინებას და მოიცავს არაერთ დებულებას მდგრადი საჯარო შესყიდვების პრაქტიკული იმპლემენტაციისათვის. მნიშვნელოვანია, რომ მდგრადი საჯარო შესყიდვების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიმართულება — ენერგოეფექტური შესყიდვების მიდგომა უკვე იმპლემენტირებულია ეროვნულ დონეზე [3]. რა არის მდგრადი საჯარო შესყიდვები? მდგრადი საჯარო შესყიდვა განმარტებულია როგორც პროცესი, რომლის დროსაც ორგანიზაციები საკუთარ მოთხოვნილებებს საქონელზე, მომსახურებაზე, სამუშაოსა და კომუნალურ მომსახურებაზე იკმაყოფილებენ ისე, რომ მიღწეულ იქნეს ხარჯეფექტურობა მთლიანი სასიცოცხლო ციკლის განმავლობაში, იმგვარად, რომ სარგებელი მიიღოს არამხოლოდ შემსყიდველმა ორგანიზაციამ, არამედ საზოგადოებამ და ეკონომიკამ, გარემოსთვის მინიმალური ზიანის მიყენების გზით [4]. მდგრადი საჯარო შესყიდვების მიდგომა ყურადღებას ამახვილებს პროდუქტის სასიცოცხლო ციკლსა და მის დანახარჯზე, რომელიც, თავის მხრივ, მოიცავს საქონლის მიწოდებასთან, მომსახურების გაწევასთან ან სამუშაოს შესრულებასთან დაკავშირებულ სასიცოცხლო ციკლის განმავლობაში არსებულ ხარჯებს, მათ შორის, ხარჯებს, რომლებიც დაკავშირებულია: · სარგებლობასთან; · ენერგიისა და სხვა რესურსების მოხმარებასთან; · მოვლასთან; · გადამუშავებასთან. მდგრადი საჯარო შესყიდვა მიზნად ისახავს სათანადო ბალანსის მიღწევას მდგრადი განვითარების სამ საყრდენს – ეკონომიკურ, სოციალურ და გარემოსდაცვით ასპექტებს შორის. მდგრადი საჯარო შესყიდვების ეკონომიკური ასპექტი უკავშირდება შესყიდვის ობიექტის მთლიანი სასიცოცხლო ციკლის დანახარჯის გამოთვლის მეთოდოლოგიის გამოყენებას და მოიაზრებს შესყიდვის ეფექტიანობასა და ეკონომიკურად ყველაზე მომგებიანი წინადადების მიღებას. მდგრადი საჯარო შესყიდვების სოციალური ასპექტი მოიცავს სოციალური თანასწორობის, სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის დაცულობას, ადამიანის უფლებებისა და შრომის სამართლის პრინციპების დაცვას. მდგრადი საჯარო შესყიდვების გარემოსდაცვითი ასპექტი მოიცავს ჰაერის, წყლისა და ნიადაგის მდგრად მართვას, კლიმატზე გავლენის შემცირებას, ბიომრავალფეროვნების დაცვას და ბუნებრივი რესურსების სწორ გამოყენებას, პროდუქტის მთლიანი სასიცოცხლო ციკლის განმავლობაში. საჯარო შესყიდვის განხორციელებისას მდგრადობის მოთხოვნების ინტეგრირებით მიღებული სარგებლის გათვალისწინებით, მდგრადი საჯარო შესყიდვები მწვანე ეკონომიკის მოდელზე გადასასვლელად ეფექტურ ინსტრუმენტს წარმოადგენს. ამასთან, ეკონომიკური თვალსაზრისით, მდგრად საჯარო შესყიდვებს გააჩნია ხარჯების შემცირებისა და ტექნოლოგიების გაუმჯობესების პოტენციალი, რამდენადაც მისი განხორციელებისას გათვალისწინებულია სასიცოცხლო ციკლის დანახარჯის მიდგომა, რაც უფრო მაღალი ხარისხის მქონე პროდუქტის (რომელიც თავის მხრივ, უფრო ხანგრძლივად ფუნქციონირებს) შესყიდვის საშუალებას უზრუნველყოფს. ამავე დროს, მდგრადი საჯარო შესყიდვების მიდგომების დანერგვის შემდგომ გაიზრდება შემსყიდველი ორგანიზაციების მოთხოვნა მდგრად, გარემოსადმი მეგობრულ და ენერგოეფექტურ პროდუქტებზე. შესაბამისად, მდგრადი საჯარო შესყიდვების კონცეფცია გახდება ბაზარზე მდგრადი საქონლის, სამუშაოსა და მომსახურების გავრცელების რეალური ინდიკატორი, ისევე როგორც, მწვანე ინოვაციის მამოძრავებელი ძალა. მითითებული და გამოყენებული წყაროები: [1] წყარო: სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს 2021 წლის ანგარიში, ხელმისაწვდომია: http://procurement.gov.ge/files/showfiles?id=753badc3-0ada-4fe4-9639-481664f946ec [2] ხელმისაწვდომია: https://info.parliament.ge/#law-drafting/24292 [3] დამატებითი ინფორმაციისათვის იხილეთ საქართველოს მთავრობის 2022 წლის 1 აგვისტოს N411 დადგენილებით დამტკიცებული „სახელმწიფო შესყიდვების სფეროში ენერგოეფექტურობის განხორციელების წესები და სახელმძღვანელო პრინციპები, აგრეთვე ენერგოეფექტური სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელების მიზნით ეროვნული მონეტარული ზღვრები“, ხელმისაწვდომია: https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/5536747?publication=0 [4] წყარო: Procuring the Future – the report of the UK Sustainable Procurement Task Force, ივნისი, 2006. დეფინიცია შემუშავებულია Marrakech Task Force-ისა და One Planet Network-ის მდგრადი საჯარო შესყიდვების პროგრამის მიერ.

გამარჯობა, მე მქვია თათია და ვარ 15 წლის, ვცხოვრობ ქალაქ გორში და ვარ ღირსი მამა გიორგი მთაწმინდელის გორის გიმნაზიის სკოლის მოსწავლე. ჩემი ჰობისა და სხვა საქმიანობების გარდა დაინტერესებული ვარ გარემოსდაცვითი და კლიმატის ცვლილების საკითხებით. მინდა, გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება და მოგიყვეთ, რა შეიძლება გავაკეთოთ ახალგაზრდებმა საქართველოში, იმისათვის, რომ უფრო მეტი გავიგოთ ამ პრობლემაზე. შეიძლება გაგვიგია სიტყვა გლობალური დათბობა ან კლიმატის ცვლილება, და ვიცით, რომ ეს პროცესი უკვე დაიწყო. მეტიც, ჩვენი საუკუნის ერთ-ერთი ძირითადი პრობლემაა, რომლის გადაჭრასაც მსოფლიო ლიდერები ერთობლივი ძალებით ცდილობენ. კლიმატის ცვლილება საკმაოდ სერიოზული საკითხია, რასაც ყურადღებით უნდა მოეკიდოს თითოეული ჩვენგანი, ეს არაა მხოლოდ რამდენიმე ადამიანის პრობლემა - არამედ ეს ყველა ჩვენთაგანს ეხება. კლიმატის ცვლილებამ მრავალი ახალი დაბრკოლება წარმოშვა, მაგალითად გვალვები, წყალდიდობა, ღვარცოფი, მოუსავლიანობა, ცხოველების სახეობების გადაშენება და რაც მთავარია საფრთხე შეუქმნა ადამიანს, მის ჯანმრთელობას და უსაფრთხოებას. ჩემს ქალაქ გორში არის ძლიერი ქარები, იმდენად ძლიერი, რომ შენობებს სახურავს ხდის, აზიანებს ინფრასტრუქტურას და საფრთხეს უქმნის ადამიანებს. თუმცა, პრობლემის მოგვარება შესაძლებელია და უნდა ვეცადოთ, რომ ჩვენი წვლილი შევიტანოთ ამაში. რა შეიძლება გავაკეთოთ სკოლის მოსწავლეებმა დღეს საქართველოში? პირველად გარემოსდაცვითი და კლიმატის ცვლილების საკითხებით გეოგრაფიის გაკვეთილზე დავინტერესდი და მის შემდეგ ვცდილობ ვიპოვო შესაფერისი პროექტები, სადაც მონაწილეობას მივიღებ, ავიმაღლებ ცოდნას და რაც მთავარია ვისწავლი, თუ როგორ შეიძლება საინტერესო პროექტი მეც შევქნა. მიფიქრია, მაგალითად, როგორ შეიძლება, რომ გავავრცელო ინფორმაცია იმ დიდი საშიშროების შესახებ რის წინაშეც ჩვენ ვდგავართ და რა გვჭირდება პრობლემის გადასაჭრელად. ბოლო პერიოდში, უფრო მეტად გავაქტიურდი ამ მხრივ. 2022 წლის ზაფხულში, გაეროსა და გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრის ორგანიზებულ მწვანე ბანაკში სახელად „კლიმატის ელჩები“ მივიღე მონაწილება. იქ, 10 დღე დავყავი და უამრავი ახალი რამ გავიგე გარემოსა თუ მოსალოდნელ საფრთხეებზე. ჩემს ჯგუფელებთან ერთად შევქმენი პროექტი CDD- Climate Driven Disasters, რომლის ფარგლებშიც შეხვედრებს ვატარებთ კლიმატით გამოწვეულ კატასტროფებსა და მდგრად განვითარებაზე. ამის შემდეგ UNDP Georgia-სთან ერთად ჩავწერე მოკლე ვიდეო, ქარის ენერგიაზე , რომელიც აიტვირთა პლათფორმაზე „Dear World Leaders“ კლიმატის ცვლილების კონფერენციაზე #COP27-ზე მსოფლიო ლიდერებს წარედგინა. თავიდან არ მეგონა, რომ ბანაკი რაიმე დიდს შეცვლიდა ჩემს ცხოვრებაში, მაგრამ არ აღვმოჩნდი სწორი. თუ დაინტერესებული ხართ კლიმატის საკითხებით, გირჩევთ თვალი ადევნოთ: გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრს, Climate Basics • ქლაიმათ ბეიზიქს, UNDP Georgia, CENN, CDD-Climate Driven Disasters, მოძრაობა ბრაკონიერობის წინააღმდეგ და სხვა ორგანიზაციებს. ჩემი რჩევა იქნება, რომ ყოველთვის დავუკვირდეთ და დავფიქრდეთ, რა გავლენა აქვს ჩვენს საქციელს, რამდენ ელექტროენერგიას მოვიხმართ, რამდენად ხშირად ვმზავრობთ მანქანით, ნაგავს სად დავყრით, წყალს როგორ და სად დავაბინძურებთ, სად და რომელ პერიოდში ვინადირებთ. ჩვენ ერთად შეგვიძლია შევცვალოთ დედამიწა, უბრალოდ უნდა დავუკვირდეთ ჩვენს საქციელს და ვიზრუნოთ გარემოზე.

ძირითადი კითხვები და პასუხები გვანცა გვერდწითელი, ნინო ჯანაშია 2022 წლის ნოემბერში, კლიმატის 27-ე მსოფლიო კონფერენციაზე (COP27), რომელიც ეგვიპტეში მიმდინარეობდა, მსოფლიოს ქვეყნები შეთანხმდნენ „ზარალისა და ზიანის“ მსოფლიო ფონდის შექმნის თაობაზე. ფონდის მიზანი ღარიბი ქვეყნების მხარდაჭერაა, რომელთა მოსახლეობაც კლიმატის ცვლილების უარყოფით შედეგებს უკვე გრძნობს. დღეს, დედამიწის ტემპერატურა ადამიანის მიერ გამოწვეული კლიმატის ცვლილების შედეგად უკვე 1,1°C-ით მაღალია. ამ ცვლილების შედეგებიც უკვე სახეზეა: მომატებული სითბური ტალღები, გვალვები, ზღვის დონის მატება, არაპროგნოზირები ნალექიანობა, წყალდიდობები და სხვა. ალბათ გახსოვთ, წლევანდელი წყალდიდობები პაკისტანში, რომლის შედეგადაც ქვეყნის მესამედი დაიტბორა, რამაც 1100-ზე მეტი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა და ქვეყანას დაახლოებით 10 მილიარდი დოლარის ეკონომიკური ზარალი მიაყენა. იმისათვის, რომ ანთროპოგენული კლიმატის ცვლილება შევაჩეროთ, აუცილებელია ამ ცვლილების გამომწვევი სათბურის აირების გაფრქვევების (ემისიების) შერბილება - მიტიგაცია. ხოლო, კლიმატის ცვლილების უარყოფითი შედეგებისგან თავის დასაცავად და მოსალოდნელ მოვლენებთან გასამკლავებლად, მნიშვნელოვანია წინაწარ შევემზადოთ - ვადაპტირდეთ. თუმცა, დღეს უკვე ცხადია, რომ კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების დასაძლევად, მიტიგაციისა და ადაპტაციისკენ (შეგუებისკენ) მიმართული ძალისხმევა საკმარისი აღარაა. კლიმატის ცვლილების უარყოყითი გავლენა უკვე იგრძნობა და გარკვეული სახის დანაკარგები, საზოგადოებაზე თუ ეკოსისტემაზე მიყენებული ზიანი და ეკონომიკური ზარალი გარდაუვალია. ის, თუ როგორ უნდა გაუმკლავდეს საერთაშორისო საზოგადოება ამ ზიანსა და ზარალს, გაეროს კლიმატის წლევანდელი მოლაპარაკებების მთავარი საკითხი იყო. აქ მოკლედ წაიკითხავთ პასუხებს ძირითად კითხვებზე, რაც უნდა იცოდეთ კლიმატის ცვლილების შედეგად გამოწვეული „ზარალისა და ზიანის“ შესახებ. რა არის კლიმატის ცვლილების შედეგად გამოწვეული „ზარალი და ზიანი“? ერთმანეთისგან უნდა განვასხვავოთ ის სამი ძირითადი მიმართულება, რაც კლიმატის კრიზისთან გასამკლავებლად აუცილებელია: კლიმატის ცვლილების გამომწვევი სათბურის აირების ემისიების შერბილება (მიტიგაცია) კლიმატის ცვლილების უარყოფითშედეგებთან შეგუება (ადაპტაცია) კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ზარალისა და ზიანის საპასუხო ქმედებები გაეროს კლიმატის მოლაპარაკებებში, „ზარალსა და ზიანს“ უწოდებენ ხარჯს ან სხვა სახის ზიანს, რომელიც კლიმატის ცვლილების შედეგად მიადგება საზოგადოებას. აქამდე, საერთაშორისო მოლაპარაკებები ძირითადად კონცენტრირდებოდა გლობალური დათბობის შერბილების მცდელობაზე, ან კლიმატის ცვილების უარყოფით შედეგებთან ადაპტაციაზე. „ზარალისა და ზიანზე“ ყურადღების გამახვილებით, ჩვენ ვსაუბრობთ, იმ ზარალზე, რომელსაც ქვეყნები ვერც აირიდებენ, ან მასთან ვერც ადაპტირდებიან. მაგალითად, კლიმატის ცვლილების შედეგად გამოწვეული ზიანია ზღვის დონის მატების გამო დაკარგული (ჩაძირული) კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი, ან წყალდიდობის დროს დატბორილი სახნავ-სათესი მიწები. რა ითვლება კლიმატის ცვლილების შედეგად გამოწვეულ „ზარალად და ზიანად“? „ზარალი და ზიანი“ შეიძლება გამოიწვიოს ექსტრემალურმა ამინდმა, როგორიცაა გვალვა, სითბური ტალღები, ჭარბი ნალექიანობა, ქარიშხალი, ისევე, როგორც ზღვის დონის მატებამ, მყინვარების დნობამ, მიწის დეგრადაციამ, ბიომრავალფეროვნების კარგვამ და სხვამ. ზოგიერთ შემთხვევაში, ეს ზიანი სამუდამოა, მაგალითად, ზღვის დონის მატების შედეგად იტბორება კუნძულ-სახელმწიფოები. კლიმატის ცვლილების უარყოფით შედეგებს მოაქვთ, როგორც ეკონომიკური ზარალი, ასევე არაეკონომიკური ზიანიც. მაგალითად, არაპროგნოზირებადი ნალექიანობის გამო შემცირებული მოსავლიანობით სოფლის მეურნეობის სექტორს და მასში დასაქმებულ მოსახლეობას მიადგება ეკონომიკური ზარალი. ეს, თავის მხრივ ქვეყნის ეკონომიკაზეც ახდენს გავლენას და იძულებულს ხდის საზღვარგარეთიდან იმპროტის გაძლიერებას, რათა შეავსოს ბაზრის დეფიციტი. არაეკონომიკური ზიანი გულისხმობს, ისეთი სახის დანაკარგს, რაც რთულია დავითვალოთ. მაგალითად, ადამიანის სიცოცხლე, კულტურული მემკვიდრეობის განადგურება, ტრადიციული ცხოვრების წეს-ჩვეულებების გაქრობა გარემოს ცვლილებასთან ერთად, სტიქიის დროს საზოგადოებაზე მიყენებული ფსიქოლოგიური ტრამვა. ვინ არის ყველაზე დაუცველი კლიმატის ცვლილების შედეგად გამოწვეული „ზარალისა და ზიანის“ პირისპირ? კლიმატის ცვლილების შედეგად გამოწვეული „ზარალი და ზიანი“ ყველაზე დიდ საფრთხეს უქმნის საზოგადოების უკვე დაუცველ თემებს. მსოფლიოს ყველაზე ღარიბ მოსახლეობას, ყველაზე ნაკლები წვლილი მიუძღვის კლიმატის ცვლილების გამოწვევაში, თუმცა ისინი ყველაზე დაუცველები არიან კლიმატის ცვლილების უარყოფითი გავლენის წინაშე. შესაბამისად, „ზარალისა და ზიანის“ დაფინანსება, კლიმატ-სამართლიანობის საკითხია. მსოფლიოს ყველაზე დაუცველი ქვეყნები წლებია ითხოვენ, რომ მაღალი შემოსავლის მქონე იმ ქვეყნებმა, რომლებსაც ისტორიულად დიდი წვლილი მიუღძვით კლიმატის ცვლილების გამოწვევაში, უნდა გადაიხადონ „ზარალისა და ზიანის“ ხარჯი. „ზარალისა და ზიანის“ დაფინანსება, შესაბამისად, გულისხმობს, ადამიანების დახმარებას, მას შემდეგ, რაც ისინი კლიმატთან დაკავშირებულ უარყოფით ზემოქმედებას განიცდიან. ეს ჰგავს ერთგვარ კომპენსაციას ან და კლიმატ-რეპარაციას იმ ზარალისთვის, რაც მდიდარი ქვეყნების მოქმედებების შედეგად მოადგათ დაბალი შემოსავლის მქონე ქვეყნებს. რამდენიმე ქვეყანამ „ზარალისა და ზიანის“ დაფინანსების მცირე, სიმბოლური ვალდებულება უკვე აიღო. მათ შორის არიან დანია, ბელგია, გერმანია და შოტლანდია, ასევე ევროკავშირი. რატომ არის მნიშვნელოვანი ეს პროცესი საქართველოსთვის? კვლევებია ჩასატარებელი, იმისათვის რომ საქართველოს კლიმატის ცვლილების მიმართ მოწყვლადობა და ზიანი და ზარალი შეფასდეს. ასევე, გამოვთვალოთ ამ მოწყვლადობის ზეგავლენა ეკონომიკის შესაბამის სექტორებზე. მაგალითისთვის, დაზუსტებით შეიძლება ითქვას, რომ მაღალმთიანი რეგიონების და მყინვარული ტერიტორიების არსებობიდან გამომდინარე საქართველო განსაკუთრებით მოწყვლადია კლიმატის ცვლილების მიმართ. გლაციოლოგების კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ მყინვარების დნობა კავკასიონზე 2000-2020 წლებში ოთხჯერ უფრო მაღალი ტემპით მიმდინარეობს ვიდრე ეს 1911-1960 წლებში იყო. მომატებული დნობის ერთერთი განმაპირობებელი ფაქტორია ზაფხულის ტემპერატურების მატება და ზამთრის ნალექების კლება. ასევე, საჰარის უდაბნოს მტვერი რომელიც ბოლო ათწლეულებში კავკასიონის მყინვარებზე არაერთხელ დაილექა. კვლევის შედეგად გამოიკვეთა, რომ 2000-2019 წლებში კავკასიონის მყინვარების მასა 13 კუბური კილომეტრით შემცირდა, რაც დაახლოებით 11 მილიარდი ტონა წყლის ექვივალენტია. ეს პროცესები ბევრ თანმდევ პრობლემას განაპირობებს, როგორიცაა არა მარტო ბუნებრივი კატასტროფები, არამედ მაგალითად ლანდშაპტების ცვლილება და წყლის რესურსების შემცირება. იმ რესურსების კლება, რაზეც ქვეყანა ისტორიულად არის დამოკიდებული. რა წერია კლიმატის 27-ე მსოფლიო კონფერენციაზე (COP27-ზე) მიღებულ შეთანხმებაში? “ზარალი და ზიანის” ანაზღაურების მექანიზმების შექმნაზე მსჯელობა არ არის ახალი საკითხი. განვითარებადი ქვეყნები და პატარა კუნძულოვანი სახელმწიფოები ამ ტიპის მექანიზმებს და ფინანსებს მობილიზებას 1991 წლიდან ითხოვენ. 2022 წლის კლიმატის 27-ე მსოფლიო კონფერენციაზე ქვეყნები შეთანხმდნენ, რომ შეიქმნას „ზარალისა და ზიანის მსოფლიო ფონდი“. ფონდის მიზანი იქნება კოორდინაცია გაუწიოს საჭირო თანხის მობილიზებას და მიმართვას იმ ღარიბი ქვეყნებისკენ, რომლებიც „განსაკუთრებით მოწყვლადები“ არიან კლიმატის ცვლილების წინაშე. შეთანხმება შეფასდა, როგორც „ისტორიული“ მნიშვნელობის, „წინ გადადგმული ნაბიჯი კლიმატ-სამართლიანობისკენ“. პაკისტანის კლიმატის მინისტრმა შერი რეჰმანმა, შეთანხმებას უწოდა „ავანსი კლიმატ-სამართლიანობისთვის.“ შეთანხებაში ასევე ნათქვამია, რომ თანხის მოზიდვა უნდა მოხდეს სხვადასხვა წყაროდან, მათ შორის არსებული ფინანსური ინსტიტუტებიდან, და არა მხოლოდ მდიდარი ქვეყნებიდან. გაეროს გენერალური მდივანი ანტონიო გუტერეში გამოვიდა იდეით, რომ თანხა ასევე უნდა შეგროვდეს წიაღისეული საწვავის მომპოვებელი კომპანიები მოგების დაბეგვრის გზით. დაფინანსება შეიძლება მიემართოს, მაგალითად, სტიქიური უბედურების დროს კრიტიკული ინფრასტრუქტურის აღსადგენად ან ფერმერებისთვის მოსავლის დაზღვევასთვის, ისევე, როგორც საჭიროების შემთხვევაში სასწრაფო ჰუმანიტარული დახმარებისთვის. თუმცა, ბევრი საკითხი ჯერ კიდევ პასუხგაუცემელი რჩება. აღწერილი ღონისძიებების დეტალები და ფონდის სტრუქტურა ჯერ კიდევ არ არის განსაზღვრული. ჯერ კიდევ არაა ცნობილი და განსაზღვრული ფონდის მოქმედების და მართვის, ასევე მობილიზებული ფინანსების გადანაწილების მექანიზმები. შესაბამისად, კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღებას მომავალ წელს უნდა ველოდეთ. შეთანხებაში ასევე ნათქვამია, რომ თანხის მოზიდვა უნდა მოხდეს სხვადასხვა წყაროდან, მათ შორის არსებული ფინანსური ინსტიტუტებიდან, და არა მხოლოდ მდიდარი ქვეყნებიდან. გაეროს გენერალური მდივანი ანტონიო გუტერეში გამოვიდა იდეით, რომ თანხა ასევე უნდა შეგროვდეს წიაღისეული საწვავის მომპოვებელი კომპანიები მოგების დაბეგვრის გზით. დაფინანსება შეიძლება მიემართოს, მაგალითად, სტიქიური უბედურების დროს კრიტიკული ინფრასტრუქტურის აღსადგენად ან ფერმერებისთვის მოსავლის დაზღვევასთვის, ისევე, როგორც საჭიროების შემთხვევაში სასწრაფო ჰუმანიტარული დახმარებისთვის. თუმცა, ბევრი საკითხი ჯერ კიდევ პასუხგაუცემელი რჩება. აღწერილი ღონისძიებების დეტალები და ფონდის სტრუქტურა ჯერ კიდევ არ არის განსაზღვრული. ჯერ კიდევ არაა ცნობილი და განსაზღვრული ფონდის მოქმედების და მართვის, ასევე მობილიზებული ფინანსების გადანაწილების მექანიზმები. შესაბამისად, კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღებას მომავალ წელს უნდა ველოდეთ. _________________________________ ჩვენი გუნდი აწარმოებს საინფორმაციო კამპანიას მხარეთა 27-ე კონფერენციის (COP27) შესახებ. კამპანიის ფარგლებში გამოქვეყნდება რამდენიმე სტატია, მათ შორის, საქართველოს ჭრილში, 27-ე კონფერენციის მიმართ მოლოდინების, მიმდინარეობის და გადაწყვეტილებების შესახებ. პროექტის მხარდამჭერია ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის თბილისის ოფისი.

კლიმატის ცვლილების მთავრობათაშორისი პანელი (IPCC) აერთიანებს 1300-ზე მეტ მეცნიერს, რომლებიც 21-ე და 22-ე საუკუნების განმავლობაში დედამიწის საშუალო ტემპერატურის 2,5˚C-დან 10˚C-მდე ზრდას პროგნოზირებს.IPCC-ის კვლევებსა და ანგარიშებში გვხვდება მეცნიერული ფაქტებით გამყარებული ინფორმაცია, მოდელირების შედეგად მიღებული პროგნოზები და გათვლები, თუ რა უარყოფით გავლენას ახდენს და მოახდენს ტემპერატურის სწრაფი ცვლილება ეკოსისტემებზე და ამით, უშუალოდ ადამიანზეც. IPCC-ის „1.5°C გლობალური დათბობის“ სპეციალურ ანგარიშში (IPCC, 2018) ვკითხულობთ, რომ კლიმატის ცვლილების ზეგავლენა მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონებში სხვადასხვა ინტენსივობით გვხვდება და კლიმატის ცვლილების მნიშვნელოვანი ნეგატიური ზემოქმედება ეკოსისტემებზე და ადამიანზე უკვე 1.5˚C ტემპერატურის მატებაზეც ფიქსირდება. მოსალოდნელია, რომ ყველაზე ძლიერი დათბობა მოხდება ცენტრალურ და ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთ ამერიკაში, ცენტრალურ და სამხრეთ ევროპაში, ხმელთაშუაზღვის რეგიონში (მათ შორის, სამხრეთ ევროპაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში და ახლო აღმოსავლეთში), დასავლეთ და ცენტრალურ აზიასა და სამხრეთ აფრიკაში. ამასთანავე, კვლევების თანახმად, ეს ნეგატიური ზემოქმედება, პირველ რიგში და ყველაზე მეტად ღარიბ და მოწყვლად მოსახლეობას დააზარალებს. © https://climate.nasa.gov/effects/ რა ძირითადი რისკები ჩნდება, როდესაც გლობალური ტემპერატურა თუნდაც მცირედით (1°C -დან - 2 °C -მდე) იმატებს? ექსტრემალური ამინდი - კლიმატის ცვლილების ფონზე, იზრდება სტიქიური ჰიდრომეტეოროლოგიური მოვლენების სიხშირე და ინტენსივობა. ექსტრემალური ამინდის მოვლენების ჩამონათვალში შედის ძლიერი ქარიშხლები, წყალდიდობები, მეწყერი, გვალვა და გახშირებული ტყის ხანძრები, ექსტრემალური და რეკორდული სიცხე და ყინვა, დიდთოვლობა და ა.შ.; მეწყრულ-გრავიტაციული და ღვარცოფული პროცესები - კლიმატის ცვლილების ფონზე, იზრდება მასშტაბები და რაოდენობრივი მაჩვენებლები; მყინვარების დნობას მთებზე და ყინულის ფენების განლევა ოკეანეებში - მყინვარებს შეიძლება ჰქონდეს რამდენიმე ასეულიდან რამდენიმე ათასი წლის ყინულის საფარი, რომელზე დაკვირვებითაც მეცნიერებს შეუძლიათ დაადგინონ, თუ როგორ შეიცვალა კლიმატი დროთა განმავლობაში. ცნობილია, რომ კლიმატის ცვლილება იწვევს დნობის დაჩქარებას, თოვლისა და ყინულის მარაგები იკლებს, რაც წყლის მარაგების კლებაზეც აისახება. ახალი კვლევის თანახმად (Kraaijenbrink, et al, 2021), 1979-99 და 1999-2019 წლებში მაღალმთიან აზიაში მდინარეების ე.წ. „snow meltwater supply“ (თოვლის დნობით წყალმომარაგება) საშუალოდ 16% -თ შემცირდა. მაშინაც კი, თუ დათბობა შემოიფარგლება 1.5 °C -თ, საუკუნის ბოლოს დაახლოებით 6% -ანი დანაკარგები იქნება. უკიდურესად მაღალი დათბობის სცენარის მიხედვით, დნობით წყალმომარაგება 40% -თ შემცირდება. აღსანიშნავია, რომ საქართველოში ამ საკითხის მეცნიერული კვლევები მწირია და/ან სრულიად შეჩერებულია. ანთროპოგენური კლიმატის ცვლილების შედეგად, ბოლო ათწლეულების განმავლობაში, არქტიკის ზღვის ყინულის მთლიანი მოცულობა საგრძნობლად მცირდება. მოსალოდნელია, რომ მალე ზაფხულობით ყინულის საფარი მთლიანად გაქრება, რაც დიდ გავლენას მოახდენს, როგორც ადგილობრივ, ასევე, გლობალურ ეკოსისტემაზე; წყლის რესურსები და ხარისხი - ტემპერატურის მატება გავლენას ახდენს როგორც წყლის რესურსების შემცირებაზე, ასევე მის ხარისხზე; ზღვის დონის მატება - ზღვის დონის მატება ხელს უწყობს ზღვის სანაპირო ტერიტორიების დატბორვის, წარეცხვის და კარგვის პროცესების პროგრესირებას; ტყის დეგრადაცია - თვალსაჩინოა კლიმატის ცვლილების უარყოფითი ზეგავლენა ტყეზე, როგორც არსებული მავნებელ-დაავადებების პროგრესირების, ასევე, ახალი ზიანის მომტანი მწერებისა და დაავადებების გაჩენის მხრივ. გარდა ამისა, კლიმატის ცვლილების შედეგად იზრდება ტყის ხანძრების სიხშირე და გავრცელების მასშტაბები. ნიადაგის ეროზია - გამოიწვევს სასოფლო-სამეურნეო და ტყის მიწების დეგრადაციას. რაც მოსახლეობის საკვებით მომარაგების საფრთხეებსაც შექმნის; თბური ტალღები - ექსტრემალური სიცხე, განსაკუთრებით საშიშია ქალაქებში მცხოვრები მოსახლეობისთვის. ურბანული თბური კუნძულები ხშირად აძლიერებს თბური ტალღების გავლენას და მასთან დაკავშირებულ რისკებს. უჩვეულოდ ცხელი დღეები არღვევს სხეულის ტემპერატურის რეგულირების შესაძლებლობებს. კვლევების თანახმად, თბურმა ტალღებმა შეიძლება გაამძაფროს გულსისხლძარღვთა, სასუნთქი გზების და თირკმელების დაავადებები, დიაბეტი და გაზარდოს ინსულტის ალბათობა. კლიმატის ცვლილებასთან ერთად უფრო ხშირია თბური ტალღები წყლებშიც, რამაც შეიძლება მნიშვნელოვანი გავლენა იქონიოს საზღვაო ეკოსისტემებსა და ინდუსტრიებზე; ოკეანეების გამჟავიანება - ოკეანემ შთანთქმა (აბზორბაცია) ანთროპოგენური ნახშირორჟანგის, დაახლოებით, 30%, რის შედეგადაც მოიმატა ოკეანის მჟავიანობამ და შეიცვალა კარბონატული ქიმია, რაც უპრეცედენტო მოვლენაა მინიმუმ ბოლო 65 მილიონი წლის განმავლობაში. შედეგად, გამოვლენილია ზღვის ტაქსონომიური ჯგუფების ფართო სპექტრის (წყალმცენარეები და თევზები), გადარჩენის, კალციფიკაციის, ზრდის და განვითარების რისკები (IPCC, 2018); ბიომრავალფეროვნება - კლიმატის ცვლილებასთან ერთად ჩნდება ადგილობრივი სახეობების (მწერების, მცენარეების და ხერხემლიანი ცხოველების) დანაკარგების რისკები; საკვების ხელმისაწვდომობა და უსაფრთხოება - კლიმატის სწრაფი ცვლილება, ექსტრემალური მოვლენების სიხშირე და ინტენსივობა, უარყოფით გავლენას მოახდენს საკვების მომარაგების, ხელმისაწვდომობისა და გამოყენების სტაბილურობაზე. ამასთანავე, კლიმატის ცვლილების შედეგად ვხვდებით სულ უფრო მეტ სურსათის უვნებლობასთან დაკავშირებულ რისკებს (FAO, 2015); კონფლიქტები - მეცნიერები ზოგადად თანხმდებიან, რომ კლიმატის ცვლილება პირდაპირ არ იწვევს შეიარაღებულ კონფლიქტს, პროცესმა შეიძლება ირიბად გაზარდოს კონფლიქტის რისკი არსებული სოციალური, ეკონომიკური და გარემო ფაქტორების გამწვავებით. მაგალითად, როდესაც მოსახლეობა იძულებული ხდება მართოს კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული შემცირებული რესურსები, ამან შეიძლება გამოიწვიოს დაძაბულობა განსაკუთრებით იმ ადგილებში, სადაც არ არის ძლიერი დემოკრატიული მმართველობა და ინკლუზიური ინსტიტუტები (ICRC, 2020); მიგრაცია - კლიმატის ცვლილების უარყოფითი და მკვეთრი ზემოქმედება სოფლის მეურნეობაზე, წყლის რესურსებსა და ინფრასტრუქტურაზე, განსაკუთრებით განვითარებად ქვეყნებში, გამოიწვევს მასობრივ მიგრაციას. მასობრივი გადაადგილებასთან დაკავშირებული რისკების და საფრთხეების შესახებ მოლაპარაკებები წინ უძღვოდა 2015 წლის პარიზის შეთანხმებას, მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ კლიმატის ცვლილება იქნება საჰარის სამხრეთით მდებარე აფრიკის ქვეყნებიდან მოსახლეობის ევროპაში მიგრაციის მთავარი მამოძრავებელი ფაქტორი, ასევე, ცენტრალური ამერიკიდან შეერთებულ შტატებში; ეკონომიკა - მაღალი რისკია იმისა, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში კლიმატის ცვლილების გავლენა ეკონომიკურ ზრდაზე ნეგატიურად აისახება. მიუხედავად იმისა, რომ კლიმატის ცვლილების შედეგად, დათბობის სხვადასხვა ეტაპებზე, იქნებიან ე.წ. „გამარჯვებული“ და „დამარცხებული“ ქვეყნები და რეგიონები, საბოლოოდ, გლობალურად ინტეგრირებული ბაზრების, ფინანსების და ეკონომიკის გათვალისწინებით, ნეგატიური გავლენები შეეხება ყველას. კლიმატის ცვლილება, პირველ რიგში, გავლენას მოახდენს ეკონომიკურ ზრდაზე ისეთი ზარალის მიყენებით როგორიცაა ქონების და ინფრასტრუქტურის განადგურება, წარმოების შეფერხება, მასობრივი მიგრაცია და სხვა. მაგალითისთვის, ერთ კვლევაში ვკითხურობთ, რომ 2017 წელს კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული ექსტრემალური ამინდის შედეგად მინიმუმ 100 მილიარდი დოლარი ზარალი დათვალეს (Kramer, Ware, 2019). ამასთანავე, სტენფორდის უნივერსიტეტის ახალი კვლევის თანახმად, მსოფლიოს უმდიდრესი და უღარიბესი ქვეყნების ეკონომიკურ განვითარებას შორის სხვაობა დღეს 25 პროცენტით მეტია, ვიდრე გლობალური დათბობის გარეშე იქნებოდა, რაც უთანასწორობას კიდევ უფრო ამწვავებს (Garthwate, 2019). გლობალურმა დათბობამ უკვე იმოქმედა ტურიზმზე, კლიმატის ცვლილების შედეგად რისკის ზრდა მოსალოდნელია კონკრეტულ გეოგრაფიულ რეგიონებში და სეზონური ტურიზმისთვის, მაგალითად, ზამთრის ტურიზმი და კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული ნაკლები თოვლი ან/და თოვლის და მყინვარების დნობა. რისკები უფრო დაბალი იქნება ტურისტული ბაზრებისთვის, რომლებიც ნაკლებად მგრძნობიარეა კლიმატის ცვლილების მიმართ. ეს მხოლოდ მცირე ჩამონათვალია იმ პროცესებისა, რომელიც კლიმატის კრიზის თან სდევს. შესაბამისად, IPCC გვაფრთხილებს, რომ კლიმატის ცვლილების შემარბილებელი (ემისიების შემამცირებელი) ღონისძიებები არის გადაუდებელი და აუცილებელი, რათა შეძლებისდაგვარად შეჩერდეს ადამიანის ეკონომიკური საქმიანობით გამოწვეული კლიმატის ცვლილების პროცესი და შემცირდეს არსებული რისკები, როგორც გარემოზე, ისე საზოგადოებაზე (IPCC, 2018 წ.). ასევე, ნახეთ NASA-ს ვიზუალური მასალა "Time Machine" ცვლილების უკეთ აღსაქმელად. კლიმატის გარდამტეხი წერტილები (tipping points) კლიმატის ცვლილების მთავრობათაშორისმა პანელმა პირველად ორი ათწლეულის წინ დაამკვიდრა ტერნიმი „tipping points“ ანუ გარდამტეხი წერტილები (TAR 2001, AR4 2007). როდესაც კლიმატის მეცნიერები ე.წ. გარდამტეხ წერტილებზე საუბრობენ, ისინი გულისხმობენ ზღვარს, რომლის გადალახვის შემდეგ პროცესი ხდება შეუჩერებელი. თავიდან მეცნიერები თვლიდნენ, რომ გარდამტეხ წერტილებს მივუახლოვდებოდით, თუკი ტემპერატურა წინა ინდუსტრიულ დონესთან შედარებით 5°C - ს გადააჭარბებდა, თუმცა ახალი ანგარიშები (მაგ. 2018 წლის ანგარიშში) ჩანს, რომ გარდატეხის წერტილებს შეიძლება 1°C -დან 2°C– მდე მატების შემთხვევაშიც მივუახლოვდეთ. ძირითადი გარდამტეხი წერტილებია, მაგალითად, ამაზონის ტროპიკული ტყეების განადგურება, მუდმივი ყინულის (პერმაფროსტი) დნობა და მეთანის ჰიდრატები, მარჯნის რიფების კვდომა, გრენლანდიის ყინულის ფილის დაშლა და სხვა, ზიანი რომლის გამოსწორებაც შეუძლებელი და შედეგები მთელი დედამიწის მასშტაბით საგრძნობი იქნება. მითითებული წყაროები: საქართველოს კლიმატის ცვლილების 2030 წლის სტრატეგია (2021), საქართველოს მთავრობა Carbonbrief (2020), Nine ‘Tipping Points’ That Could Be Triggered by Climate Change, https://www.carbonbrief.org/explainer-nine-tipping-points-that-could-be-triggered-by-climate-change Garthwate (2019), Climate Change Has Worsened Global Economic Inequality, https://earth.stanford.edu/news/climate-change-has-worsened-global-economic-inequality#gs.5jht1h IPCC (2018), Special Report Global Warming of 1.5 ºC, https://www.ipcc.ch/sr15/ FAO (2015), Climate Change and Food Security: Risks and Responses, http://www.fao.org/3/i5188e/i5188e.pdf ICRC (2020), Seven Things You Need to Know About Climate Change and Conflict, https://www.icrc.org/en/document/climate-change-and-conflict Kraaijenbrink, P. D A. et al (2021), Climate Change Decisive For Asia’s Snow Meltwater Supply, Nature Climate Change, doi: 10.1038/s41558-021-01074-x Shernibinin, (2020), Climate Impacts as Drivers of Migration, https://www.migrationpolicy.org/article/climate-impacts-drivers-migration Wade Keith (2016), The Impact of Climate Change on The Global Economy, https://www.schroders.com/de/SysGlobalAssets/digital/us/pdfs/the-impact-of-climate-change.pdf

რა არის კლიმატის ცვლილება? კლიმატის ცვლილება არის[1] ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში (ძირითადად ათწლეულების, ან დროის უფრო ვრცელ მონაკვეთში) იდენტიფიცირებადი ცვლილება, მათ შორის, სტატისტიკური ნიშნულების ცვალებადობა. კლიმატის ცვლილება შეიძლება გამოწვეული იყოს როგორც ბუნებრივი შიდა პროცესების, ასევე, გარე ზემოქმედებების შედეგად. მაგ. ვულკანური ამოფრქვევებით, მზის ციკლის სიძლიერის მოდულაციებით, ატმოსფეროს შემადგენლობისა თუ მიწათსარგებლობის ხანგრძლივი ანთროპოგენური (ანუ ადამიანის მოქმედების შედეგად შექმნილი - ადამიანის ეკონომიკური საქმიანობა და რესურსების ინტენსიურად მოხმარება) ზემოქმედებითა და ცვლილებით. დღეს აქტუალურ ტერმინში "კლიმატის ცვლილება" სწორედ ანთროპოგენური კლიმატის ცვლილება იგულისხმება. რაც შეეხება თავად კლიმატს,[2] ვიწრო გაგებით, კლიმატი (ანუ ჰავა) ნიშნავს „საშუალო ამინდს“/“გასაშუალოვებულ ამინდს“, უფრო კონკრეტულად კი, სათანადო სიდიდეების (მაგ. დედამიწის ზედაპირზე ცვლადი ელემენტები როგორიცაა ტემპერატურა, ნალექები, ქარი) საშუალო მდგომარეობისა და ცვალებადობის სტატისტიკური აღწერა დროის გარკვეულ პერიოდში (შეიძლება იყოს თვეები, წლები, საუკუნეები და ა.შ.). მაგალითისთვის, ამინდი თუ არის კონკრეტულ დროსა და ადგილზე ტემპერატურა, ნალექიანობა, ტენიანობა, ქარი და სხვა ატმოსფერული მოვლენების იმწუთიერი მაჩვენებელი. კლიმატი არის შედარებით გრძელვადიან პერიოდში ამ ელემენტების საშუალო მონაცემები. მსოფლიო მეტეოროლოგიური ორგანიზაციის (WMO) განსაზღვრების თანახმად, კლასიკური პერიოდი შეადგენს 30 წელს. რაც შეეხება ფართო გაგებას, კლიმატი (ანუ ჰავა) ნიშნავს კლიმატური სისტემის მდგომარეობას მისი სტატისტიკური აღწერილობის ჩათვლით. გაეროს კლიმატის ცვლილების შესახებ ჩარჩო კონვენციის (UNFCCC) მუხლი 1 (2) კლიმატის ცვლილებას განმარტავს,[3] როგორც „კლიმატის შეცვლას“, რომელიც პირდაპირ ან არაპირდაპირ განპირობებულია ატმოსფეროს გლობალური შემადგენლობის ცვლილების გამომწვევი ადამიანის საქმიანობით და რომელიც აძლიერებს დროის შედარებადი პერიოდების განმავლობაში დაკვირვებულ კლიმატის ბუნებრივ ცვალობადობას. ამრიგად, კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია გარკვეულად ასხვავებს “კლიმატის ცვლილებას” “კლიმატის ცვალებადობისგან”, რომელთაგან პირველი დაკავშირებულია ადამიანის საქმიანობის შედეგად შეცვლილ ატმოსფეროს შემადგენლობასთან, ხოლო მეორე გამოწვეულია ბუნებრივი მიზეზებით. რაც შეეხება კლიმატურ სისტემას,[4] იგი წარმოადგენს მეტად რთულ კომპლექსურ სისტემას, რომელიც შეიცავს 5 ძირითად კომპონენტს: ატმოსფეროს, ჰიდროსფეროს, კრიოსფეროს, ხმელეთის ზედაპირსა და ბიოსფეროს, აგრეთვე მათ შორის ურთიერთქმედებას. კლიმატური სისტემა ვითარდება დროში თავისი შიდა დინამიკის გავლენით და გარე ძალების ზემოქმედებით, როგორიცაა ვულკანური ამოფრქვევები, მზის გამოსხივების ვარიაციები და ადამიანის საქმიანობით გამოწვეული ზეწოლა, რაც დაკავშირებულია ატმოსფეროს შემადგენლობის შეცვლასთან. რა იწვევს კლიმატის ცვლილებას? კლიმატის ცვლილებას იწვევს სათბურის აირების გაფრქვევა (ემისიები) და, შესაბამისად, სათბურის აირების კონცენტრაციების ზრდა ატმოსფეროში, რაც ხელს უშლის დედამიწის ზედაპირიდან სითბოს არეკვლას და აძლიერებს „სათბურის ეფექტს“. ზოგადად, სწორედ სათბურის ეფექტის დამსახურებაა დედამიწაზე სიცოცხლის ამ ფორმითა და ხანგრძლივობით არსებობა. მაგალითისთვის, არასაკმარისი სათბურის ეფექტი არის პლანეტა მარსზე, რომელსაც აქვს ძალიან თხელი ატმოსფერო, თითქმის მთლიანად CO2-ის შემადგენლობით. შესაბამისად, მარსს აქვს, ძირითადად, ყინულოვანი ზედაპირი და სიცოცხლის ნიშნის გარეშე. მარსისგან განსხვავებული შემთხვევაა ვენერაზე, სადაც ატმოსფერო არის დედამიწის ატმოსფეროზე გაცილებით სქელი, ასევე, 154,000-ჯერ მეტი CO2-ით, შესაბამისად, ვენერაზე არის ძალიან ცხელი ზედაპირი და, ზოგადად, უმართავი სათბურის ეფექტი.[5] ინდუსტრიული რევოლუციიდან მოყოლებული ადამიანის საქმიანობის შედეგად უპრეცენდენტო რაოდენობის სათბურის აირების გაფრქვევა ხდება ატმოსფეროში, შესაბამისად, იზრდება მათი კონცენტრაცია, იცვლება ატმოსფეროს შემადგენლობა და ძლიერდება „სათბურის ეფექტი“ (იხ. NASA-ს გრაფიკი ათასწლეულების განმავლობაში ატმოსფეროში CO2-ის რაოდენობას შესახებ). წყარო[6] რა არის სათბურის ეფექტი? სათბურის ეფექტი არის პროცესი,[7] რომლითაც ხდება ატმოსფეროში სათბურის აირების მიერ, დედამიწიდან არეკლილი მზის ინფრაწითელი რადიაციის (გამოსხივების) ნაწილის შთანთქმა/დაჭერა, მათი კვლავ გამოსხივება, დედამიწის ზედაპირის გათბობა და სითბოს შენარჩუნება. ამრიგად, სათბურის აირები აკავებენ სითბოს “დედამიწის ზედაპირი-ტროპოსფერო” სისტემაში. სათბურის ეფექტზე ადამიანის ზემოქმედების გამო ლიტერატურაში განასხვავებენ „ბუნებრივ სათბურის ეფექტს“ და „გაძლიერებულ სათბურის ეფექტს“. რომლები არიან სათბურის აირები? ძირითადი სათბურის აირები არიან[8] წყლის ორთქლი (H2O), ნახშირორჟანგი (CO2) და ოზონი (O3), ასევე, მნიშვნელოვანი ინფრაწითელი გამოსხივების დაჭერის/შთანთქმის უნარი აქვთ მეთანს (CH4), აზოტის ქვეჟანგს (N2O), ფტორირებულ აირებს (ქლორფტორნახშირწყალბადები (CFCs, HCFCs), ფტორნახშირწყალბადები (HFCs, PFCs), გოგირდის ჰექსაფტორიდი (SF6), აზოტის ტრიფტორიდი (NF3)). სათბურის აირები, რომელთაც გაფრქვევაც ხდება ადამიანის საქმიანობის შედეგად, აძლიერებენ „სათბურის ეფექტს“ და დარეგულირებულია კლიმატის ცვლილების საერთაშორისო რეჟიმით: ნახშირორჟანგი (CO2), მეთანი (CH4), აზოტის ქვეჟანგი (N2O), ფტორნახშირწყალბადები (HFCs, PFCs), გოგირდის ჰექსაფტორიდი (SF6), აზოტის ტრიფტორიდი (NF3).[9] სათბურის აირები სხვადასხვა სიძლიერის არიან და, ასევე, სხვადასხვა დროით რჩებიან ატმოსფეროში, ანუ სხვადასხვა სიცოცხლის ხანგრძლივობა აქვთ. თუმცა აქვე აღსანიშნავია, რომ საკმარისად დიდი ხანი იმისთვის, რომ მოხდეს მათი შერევა. სწორედ ამიტომ სათბურის აირები ასე თუ ისე თანაბარია ყველგან მათი გაფრქვევის ადგილის მიუხედავად. სათბურის აირების სიძლიერე გლობალური დათბობის პოტენციალით (ინგ. Global Warming Potential - GWP) დაითვლება. ეს არის სიდიდე, რომელიც ახასიათებს ცალკეული სათბურის აირის ეფექტიანობას სათბურის ეფექტის გამოწვევის თვალსაზრისით. ამ სიდიდის ერთეულად პირობითად მიღებულია ნახშირორჟანგის GWP 100 წლიანი პერიოდისათვის. მაგალითისთვის, IPCC-ის 2014 წლის მე-5 შეფასების ანგარიშის მიხედვით, თუ ნახშიროჟანგის არის 1, სხვა აირებისათვის იგი იცვლება ძალიან დიდ დიაპაზონში და შეადგენს, მაგალითად, მეთანისთვის 21, აზოტის ოქსიდისთვის 310. HFC ჯგუფის ჰიდროფტორკარბონატებისთვის იგი იცვლება 140-დან 11700-მდე, ხოლო გოგირდის ჰექსაფტორიდისთვის (SF6) აღწევს 23900.[10] სწორედ, GWP-ით კონვერტირდება სხვა აირები CO2-ის ეკვივალენტში. რომელი საქმიანობიდან და სექტორებიდან ხდება სათბურის აირების გაფრქვევა? - ენერგეტიკა, რომელიც მოიცავს არა მხოლოდ ენერგიის წარმოების და გადაცემის სექტორს, არამედ ტრანსპორტის მიერ ენერგიის მოხმარებასაც. ასევე, კომერციული და საცხოვრებელი შენობების მიერ ენერგიის მოხმარებას, ბოლო მომხმარებლის მიერ ენერგიის მოხმარებას და ა.შ. - ინდუსტრიული (სამრეწველო) პროცესები, რომელიც მოიცავს მინერალური პროდუქტებს, ქიმიური მრეწველობას, ლითონის წარმოებას და ა.შ. - ნარჩენების მართვა, რომელიც მოიცავს მყარი ნარჩენების ნაგავსაყრელებზე განთავსებას, ნარჩენების წვას, ჩამდინარე წყლების (კანალიზაცია/წყალანირება) გაწმენდას და ა.შ. - სოფლის მეურნეობა, რომელიც მოიცავს, ძირითადად, ნაწლავურ ფერმენტაციას მცოხნავი ან/და მსხვილფეხა ცხოველებიდან, ნაკელის მართვას, სასოფლო-სამეურნეო ნიადაგებს, სასოფლო-სამეურნეო ნარჩენის ველად წვას და ა.შ. - სატყეო და მიწათსარგებლობა, მოიცავს როგორც ტყის ბიომასად გარდაქმნას და ტერიტორიების სტატუსის ცვლილებას (მაგ. სატყეო ტერიტორიის გადაკეთება საძოვრად), ასევე, აქვს CO2 შთანთქმის უნარი. აქვე აღსანიშნავია, ამჟამინდელ გლობალურ ემისიებში სექტორების გადანაწილება და ქვეყნების წილი. წყარო[11] რა არის კლიმატის ცვლილების ძირითადი ნეგატიური ეფექტები? კლიმატის ცვლილება თანამედროვეობის ერთ-ერთი უდიდესი გამოწვევა და ჩვენი დროის განმსაზღვრელი კრიზისია. ამაზე, უპირველეს ყოვლისა, უკვე ხილული და გარდაუვალი ნეგატიური ეფექტები მიანიშნებენ. მათგან განსაკუთრებით აღსანიშნავია, გახშირებული ანომალიური და არაპროგნოზირებადი მოვლენები. 2011 წლიდან მოყოლებული, კლიმატის ცვლილება მუდმივად სახელდება მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის მიერ გლობალურ საფრთხეთა მთავარ ხუთეულში და თან „მოსალოდნელზე გაცილებით სწრაფად მწვავდება“.[12] კლიმატის ცვლილების პირდაპირი ზეგავლენა აქვს ადამიანსა და ეკოსისტემაზე, როგორც ეს კლიმატის ცვლილების შესახებ მთავრობათშორისი პანელის (IPCC) არაერთ ანგარიშშია ხაზგასმით აღნიშნული. რაც შეეხება საქართველოს, კლიმატის ცვლილების ნეგატიური ეფექტები საქართველოში უკვე ხილულად ფიქსირდება, ასევე, შეიმჩნევა ტენდენცია რიგ შედეგებთან მიმართებაში. ეს ასევე აღნიშნულია გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის მიმართ საქართველოს მეოთხე ეროვნულ შეტყობინებაში. (იხ. სტატია ნეგატიურ ეფექტებზე). მითითებული წყაროები: [1] კლიმატის ცვლილების განმარტება აღებულია IPCC-ის 2018 წლის 1.5 გრადუსიანი გლობალური დათბობის სპეციალური ანგარიშის ლექსიკონიდან. ხელმისაწვდომია: https://www.ipcc.ch/sr15/chapter/glossary/ [2] კლიმატის განმარტება აღებულია საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ჰიდრომეტეოროლოგიის ინსტიტუტისა და გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან არსებული კლიმატის ცვლილების ეროვნული სააგენტოს 2004 წლის კლიმატის ცვლილების პრობლემასთან დაკავშირებული ტერმინოლოგიის მოკლე განმარტებითი ლექსიკონიდან. ხელიმსაწვდომია: http://www.ecohydmet.ge/IHM%20109-Tomi.pdf [3] განმარტება აღებულია გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციიდან. ხელმისაწვდომია: https://www.climatebasics.info/ბიბლიოთეკა [4] კლიმატური სისტემის განმარტება აღებულია საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ჰიდრომეტეოროლოგიის ინსტიტუტისა და გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან არსებული კლიმატის ცვლილების ეროვნული სააგენტოს 2004 წლის კლიმატის ცვლილების პრობლემასთან დაკავშირებული ტერმინოლოგიის მოკლე განმარტებითი ლექსიკონიდან. ხელმისაწვდომია: http://www.ecohydmet.ge/IHM%20109-Tomi.pdf [5] კლიმატის ცვლილების გამოწვევების შესახებ ინფორმაცია აღებულია ამერიკის აერონავტიკის და კოსმოსური სივრცის ადმინისტრაციის (NASA) ვებგვერდიდან. ხელმისაწვდომია: https://climate.nasa.gov/causes/ [6] https://climate.nasa.gov/climate_resources/24/graphic-the-relentless-rise-of-carbon-dioxide/ [7] სათბურის ეფექტის განმარტება აღებულია ამერიკის აერონავტიკის და კოსმოსური სივრცის ადმინისტრაციის (NASA) ვებგვერდიდან. ხელმისაწვდომია: https://climate.nasa.gov/faq/19/what-is-the-greenhouse-effect/ [8]სათბურის აირების შესახებ ინფორმაცია აღებულია ამერიკის აერონავტიკის და კოსმოსური სივრცის ადმინისტრაციის (NASA) ვებგვერდიდან. ხელმისაწვდომია: https://climate.nasa.gov/causes/ [9] კლიმატის ცვლილების საერთაშორისო რეჟიმით დარეგულირებული სათბურის აირების შესახებ ინფორმაცია აღებულია კიოტოს ოქმის დანართი „ა“-დან და IPCC-ის 2006 წლის ეროვნული სათბურის აირების ინვენტარიზაციის მეთოდოლოგიის შესავალიდან. ხელმისაწვდომია: https://www.climatebasics.info/ბიბლიოთეკა და https://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/2006gl/vol1.html [10] განმარტება აღებულია IPCC-ის 2014 წლის მე-5 შეფასების სინთეზური ანგარიშიდან. ხელმისაწვდომია: https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/ [11] მონაცემები აღებულია მსოფლიოს რესურსების ინსტიტუტის (WRI) ვებგვერდიდან. ხელმისაწვდომია: https://www.wri.org/insights/interactive-chart-shows-changes-worlds-top-10-emitters [12] World Economic Forum, “The Global Risks Report 2020, ხელმისაწდომია: https://www.weforum. org/reports/the-global-risks-report-2020

ყველა მხარეთა კონფერენცია თავისებურია, განსხვავებული და განსაკუთრებული პოლიტიკური დღის წესრიგის მატარებელი. ბუნებრივია, არც ეს მხარეთა კონფერენცია იყო ამ მხრივ გამონაკლისი. ბოლოსდაბოლოს, ეს აფრიკული COP-ი იყო, შესაბამისად, მოლოდინიც მეტი, რომ აფრიკის ქვეყნებს, და მათი გაერთიანებებით შექმნილ ჯგუფებს, როგორიც არის G77+ჩინეთი, უდიდესი გავლენა ექნებოდა მოლაპარაკების პროცესზე. COP-ის ჩატარების ადგილი დაახლოებით ორი წლით ადრე განისაზღვრება-ხოლმე. ის დამყარებულია გაეროს რეგიონულ პრინციპზე და, სწორად ამ 5 რეგიონის ირგვლივ მონაცვლეობს. რომელ რეგიონსაც უწევს როტაცია, იმ რეგიონის ქვეყნები აკეთებენ-ხოლმე განაცხადს და მონაწილეობენ შესაბამის კენჭისყრაში. მაგალითად, საინტერესოა ის, რომ 2024 წელს როტაციის პრინციპით COP უნდა ჩატარდეს აღმოსავლეთ ევროპაში, ამ ეტაპზე საგულისხმოა, რომ ინტერესი გამოხატა ბელარუსმა, ბულგარეთმა და სომხეთმა. COP-ზე მისასვლელად, შეგვეძლო გამოგვეყენებინა სპეციალური მარშრუტებით მოძრავი საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, რომელიც 40 წუთიდან საათ ნახევრამდე საჭიროებდა დანიშნულების ადგილზე მისვლას, გააჩნია, რომელ სასტუმროში განვთავსდებოდით. რადგან უსაფრთხოების ზომები ძალიან გამკაცრებული იყო, ამდენი ხალხის მობილიზებას და ორგანიზებას დიდი რესურსი და ენერგია სჭირდებოდა, ამიტომ ავტობუსის მარშრუტებიც და გაჩერებებიც შეიცვალა და გადაადგილების განსაკუთრებულ წესებს ემორჩილებოდა. მხარეთა კონფერენციის ჩასვლის დღიდან, მთავარი იარაღი არის საკონფერენციო სივრცის კარგად შესწავლა, რადგან თუ არ იცი, სად არის შენი მომდევნო შეხვედრა, ძებნაში შეიძლება საათები დაკარგო, საათები კი კოპის დროს, ძალიან ძვირფასია. რა იყო განსხვავებული ამჯერად? უზარმაზარ სივრცეზე გაშლილი პავილიონები და შეხვედრის ოთახები. როგორც წესი, მოლაპარაკებების ოთახები ყველაზე უკან არის განთავსებული, ხოლო მანამდე ე.წ. “Side Event”-ების პავილიონები უნდა გაიარო. ეს პავილიონები ერთმანეთზე ლამაზი და შთამბეჭდავია, რომ მეტი დამსწრე მიიზიდონ. ზოგიერთ პავილიონს ამავე მიზნით უფასო ყავა აქვს დროის გარკვეულ მონაკვეთში. დილის 08:00 საათია, საქართველოს დელეგაციის ოფისში შეხვედრაა. დღის წესრიგი უნდა გავიაროთ და დავსახოთ დღის სტრატეგია. ამის შემდეგ, 9-ზე Environmental Integrity Group (EIG)-ის საკოორდინაციო შეხვედრაა, რომელსაც საქართველო 2017 წელს ოფიციალურად შეუერთდა. ხოლო, როგორც წესი, 10-ზე უკვე მოლაპარაკებები იწყება და ყველა თავისი დღის წესრიგის მიხედვით გარბის შესაბამისი ოთახის მოსაძებნად. აფრიკული კოპის მთავარი მოლოდინი, ზიანისა და ზარალის მექანიზმია, ეს დამატებითი მექანიზმია, რომელიც კლიმატის ცვლილების შერბილებასა და ადაპტაციას დაემატება. ანუ ასახავს იმ ზარალსა და ზიანს, რომელიც განსაკუთრებით, განვითარებად ქვეყნებს უკვე მიადგათ ამინდის/კლიმატის პირობების გაუარესების გამო. ასევე ნიშანდობლივია, სოფლის მეურნეობის მიმართულებით მუშაობის გააქტიურება, რადგან ერთ-ერთი ყველაზე მოწყვლადი სექტორია და საკვები სისტემების უსაფრთხოებას უშლის ხელს. რაღა თქმა უნდა, დავის საგანია, ადაპტაციისთვის გაორმაგებული ფინანსური სახსრების მობილიზება, მცირე კუნძულოვანი სახელმწიფოები კი წიაღისეული საწვავის სუბსიდირების აღმოფხვრისთვის იღვწიან. ცალკე ინტერესი აქვს ევროკავშირის ქვეყნებს და ე.წ. ქოლგის ჯგუფის ქვეშ გაერთიანებულ ქვეყნებს, როგორიცაა ავსტრალია, ამერიკის შეერთებული შტატები და კანადა და სხვები. მათ უნდათ გადაწყვეტილების ტექსტში ასახონ, რომ პირველ რიგში ამოსავალი წერტილი უნდა იყოს საშუალო წლიური ტემპერატურის ზრდის 1.5 გრადუსამდე შენარჩუნება, მათი გადმოსახედით, თუ პრობლემა არ მოგვარდება, სულ მადევრის როლში ვიქნებით და, შესაბამისად, ფინანსური რესურსებიც უფრო არამიზნობრივად დაიხარჯება. სხვადასხვა ინტერესის დასაკმაყოფილებლად, ეგვიპტის, ანუ მასპინძელი ქვეყნის ხელმძღვანელობას და კოპის არჩეულ პრეზიდენტს, ევალებათ ლავირება, დამატებითი დროის გამოყოფა, ორმხრივი და მრავალმხრივი შეხვედრების ჩანიშვნა, კულისებს მიღმა მოლაპარაკებების წარმოება და ვაჭრობა. რა თქმა უნდა, უდიდესი როლი აქვს არასამთავრობო სექტორს, რომლებიც „დამკვირვებლად“ არიან წარმოდგენილები. თუმცა, ეს მხარეთა კონფერენცია ამ მხრივ არ გამოირჩეოდა პოზიტიური შეფასებებით. მოლაპარაკებების ოთახები არ იყო საკმარისად დიდი იმისთვის, რომ გაზრდილი ინტერესი დაეკმაყოფილებინა. შესაბამისად, ხშირად, ქვეყნის 1 წარმომადგენლისთვისაც კი არ ჰქონდა მაგიდასთან ადგილი. ხოლო მაგიდის უკან ფეხზე დგომა, უსაფრთხოების მიზნებიდან გამომდინარე აკრძალული იყო. ამის გამო ძალიან ბევრი დამკვირვებელი ორგანიზაცია, და მხარე ქვეყანა, ხშირად გარეთ რჩებოდა, რაც, რა თქმა უნდა ხაზს უსვამდა იმას, რომ მოლაპარკებები არ იყო ინკლუზიური, არამედ უსამართლო. პირველმა კვირამ შედარებით მშვიდად ჩაიარა, თუმცა, ცხადი იყო, მტკივნეული საკითხების უმეტესობაზე შეთანხმება ვერ ხერხდებოდა ტექნიკურ კვირეულში და გადავიდოდა მომდევნო კვირას, როდესაც თავიდან ჩამოვიდოდნენ მაღალი რანგის თანამდებობის პირები და ჩვენ ნამუშევარ ტექსტებს უკვე პოლიტიკური განხილვის რანგში აიყვანდნენ. ზოგადად, ეს მოლაპარკებისთვის დამახასიათებელია, თუმცა, არაფერი ჯობია, როდესაც წლები პროცესში ჩართულ ადამიანებთან ერთად, ოთახში შეთანხმებას მიაღწევ, ტაშს დაუკრავ და გეცოდინება, შენი წილი სიტყვა ამ ტექსტში ასახულია, რომ ის შედარებით დაბალანსებულია და მიუხედავად იმისა, რომ კლიმატის ცვლილებას ბევრად უფრო მძლავრი ბერკეტები სჭირდება, მცირე აგური მაინც დადებულია. ეგვიპტის კოპზე, ასეთი ბედნიერი წუთები შედარებით ნაკლები იყო, სოფლის მეურნეობის მოლაპარაკების ჯგუფში, როდესაც მოლოდინი იყო რომ ტექსტზე შევთანხმდით და ყველაფერი დასრულდა, ინდოეთმა გააპროტესტა და ტექსტს აღარ დაეთანხმა. ევროკავშირი მორიგ დათმობაზე აღარ წავიდა და პროცესი შეჩერდა. ეს სევდიანი მომენტი იყო, რომელიც არ დასრულდა ტაშით და ერთმანეთის მილოცვით, 26 საათიანი მოლაპარაკების, ღამის თენებისა და უდიდესი მოთმინების უნარის გამოჩენის მიუხედავად. განხეთქილების მთავარი მიზეზი მიტიგაციის (კლიმატის ცვლილების შერბილების) საკითხი იყო სოფლის მეურნეობის სექტორში. კორონივია, ასე ჰქვია სოფლის მეურნეობის მიმართულებით შექმნილ ამ სამუშაო ჯგუფს, რომელიც შეხვედრებს მართავს სოფლის მეურნეობისა და კლიმატის ცვლილების საკითხებთან დაკავშირებით, მხარეები ერთმანეთს უზიარებენ გამოცდილებას და რაც მთავარია, მოწვეული ჰყავთ UNFCCC გარეთ არსებული სხვა ორგანიზაციები. კორონივიას ფარგლებში პირველი სამწლიანი პროგრამა დასრულდა, ახლა ჯგუფს უნდა მიეღო ანგარიში და დაესახა სამომავლო გეგმები. G77+ჩინეთს-ს სურდა სოფლის მეურნეობის მიმართულებითაც ახალი ჯგუფის შექმნა, რასაც ევროკავშირი, EIG და ქოლგის ჯგუფი ეწინააღმდეგებოდა, რადგან ამდენი სამუშაო ჯგუფი ართულებს მუშაობას და ფინანსური სახსრების უდიდეს ნაწილს სწორედ ეს ბიუროკრატია ჭამს. ჯგუფის შემდეგ გადაწყდა რომ შეიქმნება პორტალი, რომელიც მიძღვნილი იქნება სოფლის მეურნეობისა და კლიმატის ცვლილების საკითხების დაახლოებაზე. თუმცა, სამომავლო გეგმებში ინდოეთს არ სურდა სოფლის მეურნეობაში გაჩენილიყო ნიშა მიტიგაციისთვის, მათ სწამთ, რომ სოფლის მეურნეობა მხოლოდ საადაპტაციო ღონისძიებებს უნდა მოიცავდეს. მნიშვნელოვანი ბრძოლა გაიმართა ზიანისა და ზარალის ფონდთან დაკავშირებით. ამისთვის უამრავი ორმხრივი შეხვედრებიც ჩაინიშნა, სადაც მხარეებს ცალ-ცალკე ესაუბრებოდნენ გამოსავლის ძიებაში. განვითარებული ქვეყნების უმეტესობა ამ ფონდის მოწინააღმდეგე იყო, რადგან თვლიდნენ რომ მწვანე კლიმატის ფონდი და გლობალურ გარემოსდაცვითი ფონდი, რომელიც კონვენციის ფარგლებში შეიქმნა, აღმოჩნდა საშინლად ბიუროკრატიული და არა მოქნილი და დამატებითი ორგანოს შექმნა, გაართულებდა ზიანისა და ზარალის მექანიზმისთვის სწრაფად ფინანსური სახსრების გამოყოფის შესაძლებლობას. ამიტომ, მათი მთავარი არგუმენტი იყო არსებული მექანიზმების გამოყენება, ასევე ურჩევდნენ მხარეებს რომ კონვენციის ფარგლებში არსებულ ჯგუფებს ჯერ შეესწავლათ კარგად, რა ტიპის ფინანსური მექანიზმი იქნებოდა ოპტიმალური. განვითარებად ქვეყნებს კი დაცდა არ სურდათ, რადგან მათი აზრით, ახლა იყო მომენტი, როდესაც ზიანისა და ზარალის მექანიზმზე რეალური მუშაობა უნდა დაწყებულიყო. მათი აზრით, ზიანისა და ზარალის არსებული აღმასრულებელი მექანიზმი არაეფექტურია. ამიტომ ასევე დაარსდა ახალი ქსელი, სანტიაგოს ქსელი, რომელიც აღმასრულებელ კომიტეტს დაეხმარება ზიანისა და ზარალის მექანიზმის ეფექტურ ამოქმედებასა და განხორციელებაში. საქართველოსთვის, ყოველთვის რთულია ახალი ჯგუფების/ორგანოების მხარდაჭერა. საქართველო გეოგრაფიულად მიეკუთვნება აღმოსავლეთ ევროპის დანართ ერთში არშესულ მხარეთა ჯგუფს, რომელიც მხარეთა კონფერენციის მოლაპარაკებების ეტაპზე, სათანადო დელეგატებისა და აქტიური ჩართულობის არ არსებობის გამო, მმართველობითი ორგანოების მიღმა დარჩა. საქართველოს და სხვა ამავე რეგიონის ქვეყნებს, ფაქტიურად წვდომა არ აქვთ კონვენციის ფარგლებში შექმნილ ორგანოებში. ამიტომ, ბოლო რამდენიმე წელია, საქართველოს მთავარ მისიას მოლაპარაკებებში წარმოადგენს თანასწორი გეოგრაფიული პრინციპის დანერგვა და ამ პოლიტიკას ატარებს მოლაპარაკების ყველა ოთახში. თუმცა, ეს, რა თქმა უნდა, ძალიან რთულია და მთელი ადამიანური რესურსის მობილიზებას საჭიროებს, რადგან უამრავი მოლაპარაკების ოთახია და რომელიმეს კონკრეტულ მომენტში თუ არ დაესწრები, რაღაც ტექსტი გაიპარება და მერე იმას ვეღარ გაპაროტესტებ თავიდან. ამ მიმართულებით საქართველომ უკვე დიდ წარმატებას მიაღწია და იბრძვის არა მარტო თავისი ადგილისთვის, არამედ სხვა 12 ქვეყნისთვის, რომელსაც ეს ადგილი არ აქვს. წელს ჩვენ აქტიურობას სომხეთი შემოუერთდა. საქართველომ გლაზგოში დააყენა საკითხი, რომ წელს მოლაპარაკებების პროცესში შეხვედრები კონკრეტულად ამ საკითხის ირგვლივ ჩანიშნულიყო, როგორც ორმხრივი, ისე მრავალმხრივი, მხარეთა კონფერენციის პრეზიტენტის მონაწილეობით. წელს მოხერხდა ის, რომ სანტიაგოს ქსელში სულ ბოლო წუთამდე გაიმართა ბრძოლა თანაბარი გეოგრაფიული ნიშნით მის დაკომპლექტებაზე, რასაც წარმატებით გაართვა დელეგაციამ თავი და აქ, განსაკუთრებით აღსანიშნავია, შვეიცარიის დიდი მხარდაჭერა. შეიცვალა ტექნოლოგიების გადაცემის კომიტეტი იგივე პრინციპით. ფინანსების ზემდგომი კომიტეტის დამოუკიდებელი შეფასება დაიწყო, სადაც ერთ-ერთი კრიტერიუმი იქნება გეოგრაფიული განაწილების პრინციპი. დელეგაციამ ყველა მოლაპარაკებების ოთახში გააჟღერა, რომ არ შეიძლება გეოგრაფიული ნიშნით ქვეყნების გამოყოფა, რასაც მაგალითად აფრიკის ქვეყნები ითხოვენ. ისინი აღნიშნავენ, რომ ყველაზე მოწყვლადები არიან კლიმატის ცვლილების მიმართ და ეს ცალსახად უნდა აისახოს გადაწყვეტილებების ტექსტებში. განსაკუთრებული კვალიფიკაცია ისედაც აქვთ მცირე კუნძულოვან სახელმწიფოებს და ყველაზე დაბალგანვითარებული სტატუსის მქონე სახელმწიფოებს, შესაბამისად, კონტინენტებით ამ კვალიფიკაციის მინიჭება არასამართლიანია. ბევრი მიმართულებით ბრძოლა კიდევ წინ არის, რაც უფრო აქტიურია ქვეყნის ჩართულობა მოლაპარაკებების პროცესში, მით უფრო მეტია გამოწვევაც და სურვილიც, რომ ქვეყნის ინტერესები სრულად აისახოს საბოლოო გადაწყვეტილებებში. ამ ეტაპზე, გადაწყვეტილებების პრეამბულაში გეოპოლიტიკური გამოწვევებიც ავსახეთ, რათა ხაზი გაგვესვა, რომ მაგალითად ომი, ამძაფრებს იმ სირთულეებს, რასაც ისედაც აწყდებიან ქვეყნები განსაკუთრებით საკვებთან ხელმისაწვდომობის კუთხით. ასევე ავსახეთ ის, რომ მუშაობა სოფლის მეურნეობის მიმართულებით, უნდა იყოს ორიენტირებული ქალებზე, ბავშვებზე, მოწყვლად ჯგუფებზე და მიზნად ისახავდეს შიმშილის აღმოფხვრას. მნიშვნელოვან ეკოსისტემებში, ოკეანეებს დავუმატეთ კრიოსფერო, რაც საქართველოსთვის უმნიშვნელოვანესია და ეს ამ მიმართულებით მუშაობის გაძლიერების და გაღრმავების საწინდარია. ყველას აინტერესებს, იყო თუ არა მხარეთა კონფერენცია წარმატებული, ლეგიტიმური იყო თუ არა ეგვიპტის მთავრობის მიერ დახარჯული მილიონები, რამდენად ნორმალურია, რომ კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ მიმართულ შეხვედრაზე პოლიტიკოსები კერძო თვითმფრინავებით ჩადიან, რამდენად საჭიროა ამდენი გვერდითი ღონისძიება და ამხელა პავილიონები, რამდენად გენდერულად თანასწორია საპირფარეშოები, რამდენად მართებული იყო პროცესის კოკა-კოლის მიერ დაფინანსება და სხვა. ეს თანმდევი პროცესია, ვისურვებდი მხარეთა კონფერენცია მსოფლიო ჩემპიონატს და სანახაობას არ დაემსგავსოს. მეტი კონცენტრაციის საშუალება მოგვეცეს მომავალ წელს მოლაპარაკებებზე. ის ლიდერები, რომლებიც კერძო თვითმფრინავით ჩამოდიან, ჩვენი პასუხისმგებლობაა, ესე იგი ჯერ ვერ მივიტანეთ სწორად მათთვის სათქმელი, ისევე როგორც ის კერძო თუ საჯარო კომპანიები და ორგანიზაციები, რომლებიც კოპზე მხოლოდ თავისი ბრენდის რეკლამისთვის ხედავენ შესაძლებლობას. ყველაფერი იმას მიუთითებს, რომ კიდევ ძალიან ბევრია სამუშაო, ბევრია სწორი კომუნიკაციების კუთხით გასაკეთებელი, ბევრია სასწავლი და საზრუნავი. რაც მთავარია, შეგვიძლია ვიყოთ მაგალითი, რა არის საჭირო იმისთვის, რომ უფრო დაბალანსებულად და გარემოსთან ჰარმონიულად ვიცხოვროთ. მაგალითი კი გადამდებია. წყაროები: Decision -/CMA.4, Sharm el-Sheikh Implementation Plan, UNFCCC,2022 https://unfccc.int/documents/624441 Decision -/CP.27 Joint work on implementation of climate action on agriculture and food security, UNFCCC, 2022 https://unfccc.int/documents/624317 Decision -/CMA.4 Matters relating to the work programme for urgently scaling up mitigation ambition and implementation referred to in paragraph 27 of decision 1/CMA.3, UNFCCC,2022 https://unfccc.int/documents/624428 Decision -/CP.27 -/CMA.4 Funding arrangements for responding to loss and damage associated with the adverse effects of climate change, including a focus on addressing loss and damage, UNFCCC, 2022 https://unfccc.int/documents/624440 Decision -/CMA.4 Santiago network for averting, minimizing and addressing loss and damage under the Warsaw International Mechanism for Loss and Damage associated with Climate Change Impacts, UNFCCC, 2022 https://unfccc.int/documents/624375 Decision -/CMA.4 Report of the Executive Committee of the Warsaw International Mechanism for Loss and Damage associated with Climate Change Impacts, UNFCCC, 2022 https://unfccc.int/documents/624438 Draft decision -/CMA.4 Matters relating to the Standing Committee on Finance, UNFCCC, 2022 https://unfccc.int/documents/624423 _________________________________ ჩვენი გუნდი აწარმოებს საინფორმაციო კამპანიას მხარეთა 27-ე კონფერენციის (COP27) შესახებ. კამპანიის ფარგლებში გამოქვეყნდება რამდენიმე სტატია, მათ შორის, საქართველოს ჭრილში, 27-ე კონფერენციის მიმართ მოლოდინების, მიმდინარეობის და გადაწყვეტილებების შესახებ. პროექტის მხარდამჭერია ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის თბილისის ოფისი.