შესავალი
ბუნებრივი რესურსების ამოწურვასა და „მწვანე ტრანსფორმაციაზე“ მსჯელობა უკვე მრავალი წელია მიმდინარეობს. მიუხედავად ათწლეულების წინ დაწყებული ფუსფუსისა, საგულისხმოა, რომ დაბალემისიანი განვითარების თავდაპირველ მცდელობას არ მოჰყოლია მძლავრი საერთაშორისო თუ რეგიონული გამოხმაურება. ამ მხრივ, პირველი ხელშესახები ნაბიჯი „მდგარდი განვითარების“ პრინციპის გლობალურ დონეზე აღმოცენებას უკავშირდება, რომელიც 1987 წლის „ჩვენი საერთო მომავლის“ მოხსენებიდან (ე.წ. „ბრუნტლენის ანგარიში“) გამომდინარეობს. რამდენად პასუხობდა იგი მის ძირითად „მანტრას“ და აყალიბებდა თუ არა ის ადეკვატურად „თაობებს შორის თანასწორობის პრინციპს“ (intra-generational equity), დღემდე საკამათოა. ფაქტი ერთია, რომ სწორედ ამ პროცესებს მოჰყვა ე.წ. რიოს ცნობილი კონვენციების მიღება,* მათ შორის გაეროს ჩარჩო-კონვენციაზე შეთანხმება (თავისი მარცხითა და გამარჯვებით 1992 წლიდან დღემდე), რომელიც მდგრადი განვითარების 2030 დღის წესრიგზე მსოფლიო შეთანხმებამ კიდევ უფრო თვალსაჩინო გახადა.
აღნიშნული პროცესების კვალდაკვალ მსოფლიო საზოგადოებამ შეიძინა მძლავრი აქტორი ევროკავშირის სახით, რომელმაც კლიმატ-ენერგეტიკული დიპლომატიის და სათანადო რბილი ძალის გამოყენებით სფეროში გლობალური ლიდერის ფუნქცია იკისრა. აშკარაა, რომ ევროინტეგრაციის „საშინაო დავალებასთან“ ერთად აქტიურად ვითარდებოდა ენერგეტიკისა და კლიმატის პან-ევროპული პორტფელიც. იგი უკანასკნელ წლებში ენერგოსექტორზე სახელმწიფო სუვერენიტეტისა და აქტიური კონტროლიდან თავისუფალი ბაზრის პრინციპების სწრაფ ევოლუციას დაექვემდებარა და დეკარბონიზაციაც ამ პოლიტიკის ცენტრალური კომპონენტი გახდა. შესაბამისად, ევროპის კლიმატ-ენერგეტიკულიწესებისა დაპრინციპების „ექსპორტი,” რასაც დღეს „ევროპეიზაციად“ მოვიხსენიებთ,მალევე იქცა მიმზიდველ მიმართულებად და ევროკავშირისსაგარეო ენერგეტიკულიმმართველობის ერთ-ერთ ძირითად ინსტრუმენტად.
ამის გათვალისწინებით, საინტერესოა, კლიმატის და ენერგეტიკის სექტორის ევოლუციის რა ეტაპზე იმყოფება ამჟამად ევროკავშირი და რა პოტენციური გავლენა შეიძლება ამ ყოველივეს ჰქონდეს საქართველოს კლიმატის პოლიტიკისა და ენერგეტიკულ რეფორმაზე. მით უმეტეს იმ ფონზე, როცა დეკარბონიზაციის მიზნების მიღწევის გარდა, სტრატეგიული პარტნიორობა და დიალოგი ევროკავშირისა და აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების კლიმატის დღის წესრიგის მნიშვნელოვან მამოძრავებელ ფაქტორად რჩება.
ურსულა ფონ დერ ლაიენი
ევროკომისიის პრეზიდენტი
წყარო: ევროკომისიის ვებგვერდი
გზა მწვანე შეთანხმებამდე
2019 წლის დეკემბერში, გლობალური პანდემიის „ევროპული შტამის“ გავრცელებამდე რამდენიმე კვირით ადრე, კომუნიკაციის სახით ევროკომისიამ, ფაქტობრივად, მეორე ინდუსტრიული რევოლუცია - „ევროპის მწვანე შეთანხმება“ დააანონსა. იგი მალევე იქცა ახალი მსოფლიო წესრიგის მკვლევართა და სხვა სუბიექტთა ყურადღების ცენტრში, რადგან შეთანხმება არა მხოლოდ კლიმატისა და ენერგეტიკის განვითარების ახალ ფაზას ქმნიდა, არამედ ეკონომიკურ ტრანსფორმაციას, ეკოაზროვნების სრულიად ახალ წესრიგს მოასწავებდა. მისი შინაარსი იმაში მდგომარეობდა, რომ მომდევნო სამი ათწლეულის მიწურულს ევროპა ბოლომდე იტყოდა უარს ნახშირბადზე და ტრადიციულ ენერგორესურსებს გარემოზე მხოლოდ მინიმალური ზემოქმედებით განახლებადი, ალტერნატიული წყაროებით ჩაანაცვლებდა. აშკარა იყო, რომ საქმე გვქონდა ევროკავშირის უახლეს დეკარბონიზაციის გეგმასთან - „ნახშირბად-ნეიტრალურობის“ ამბიციასთან, რომელიც მიზნად ისახავდა ევროპის კონტინენტის გარდაქმნას სამართლიან, თანამედროვე, რესურსების მიმართ ეფექტურ და კონკურენტული ეკონომიკის მქონე საზოგადოებად. საგულისხმოა, რომ 2020 წლის ივლისში ევროპის მწვანე შეთანხმება ე.წ. „აღდგენის გეგმით“ (NextGenerationEU) გამყარდა, რამაც ყველა შეკითხვა მოხსნა მწვანე შეთანხმების მიზნების კოვიდ-პანდემიისთან გამკლავების მოსალოდნელ კომპრომისთან დაკავშირებით.
აღნიშნული ამბიცია ერთბაშად არ აღმოცენებულა. იგი ევროკავშირის კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ ბრძოლის მრავალწლიანი თანმიმდევრული პოლიტიკის შედეგია, რათა დედამიწაზე საშუალო ტემპერატურის მატებამ პრეინდუსტრიულ პერიოდთან შედარებით ორ გრადუსს არ გადააჭარბოს და სასურველ ზღვრულ ნიშნულად 1,5-გრადუსიანი ზრდა შეინარჩუნოს. ამ ბრძოლაში ევროკავშირი აქტიურად 90-იანი წლებიდან ჩაერთო, რაც, მათი მხრიდან, თავდაპირველად, გაეროს ეგიდით მოქმედი კლიმატის ცვლილებების სამთავრობათაშორისო საბჭოს (IPCC) პროცესებში ჩართვით გამოიხატა. ამავე პერიოდში ევროპის გაერთიანებამ შეიძინა მნიშვნელოვანი გამოცდილება სათბურის აირების მონიტორინგისა და ანგარიშგების საკითხებში და დაიწყო განახლებადი ენერგიის და ენერგოეფექტური მიდგომების განსაკუთრებული პოპულარიზაცია. 1986 წელს ევროპის საკანონმდებლო სივრცეში გაჩნდა ალტერნატიული ენერგიის პირველი მითითება, როდესაც ევროპის საბჭომ მიიღო რეზოლუცია, სადაც ის საუბრობდა კონვენციური ენერგეტიკული რესურსების განახლებადი ენერგიით ჩანაცვლების შესახებ. კიდევ უფრო კონკრეტული ნაბიჯები მოგვიანებით გადაიდგა და 1996 წელს ევროკომისიამ მწვანე ფურცელი მიიღო სახელწოდებით: „მომავლის ენერგია: ენერგეტიკის განახლებადი წყაროები.“ 1997 წელს მწვანე ფურცელს თეთრიც დაემატა და შედეგად ევროკავშირის განახლებადი ენერგიის პირველი საპილოტე სამოქმედო გეგმაც მომზადდა.
ძირეული გარდატეხა, ამ მხრივ, მაინც 2008 წელს „2020 სტრატეგიის“ დოკუმენტის მიღებას უკავშირდება, რომელმაც დღემდე აქტუალური ევროპული ენერგეტიკული მისწრაფება წარმოადგინა. დოკუმენტში აისახა ევროკავშირის პირველი გრძელვადიანი ხედვა დაბალნახშირბადიანი ენერგეტიკული ეკონომიკის განვითარებისათვის და განსაზღვრა 2020 წლისთვის მისაღწევი სავალდებულო სამიზნე მაჩვენებლები სათბურის გაზების ემისიების შემცირების, განახლებადი ენერგიისა და ენერგოეფექტურობის მიმართულებით. მოგვიანებით, 2015 წელს ევროკავშირმა, გაეროს მდგრადი განვითარების მიზნების მიღების კვალდაკვალ, წარმოდგენილი სტრატეგია კიდევ უფრო ამბიციური „2030 სტრატეგიით“ ჩაანაცვლა, რითაც, ერთი მხრივ, 2020 წლისთვის სამიზნე მაჩვენებლების სრულად მიღწევით მოიწონა თავი და მეორე მხრივ გაცილებით უფრო ამბიციური გახადა მისი „სამმაგი“ 2030 წლამდე მისაღწევი მიზანი. გარდა სტრატეგიული ხედვისა, აღნიშნული სტრატეგია, რომელიც ლიტერატურაში სუფთა ენერგიის, ანუ მეოთხე ენერგეტიკულ პაკეტის სახელწოდებითაა ცნობილი, ინსტიტუციური ნოვაციებითაც გამოირჩევა და კლიმატისა და ენერგეტიკის სფეროების ინტეგრირებული მართვის ერთიან სისტემასაც ქმნის. ამ უკანასკნელის მისაღწევად, მმართველობის რეგულაციის ფარგლებში ევროკავშირი წევრ სახელმწიფოებს კლიმატისა და ენერგეტიკის ერთიანი ეროვნული გეგმის (NECP) წარდგენასაც ავალდებულებს, რაც სექტორის ყოვლისმომცველი განვითარების (holistic approach) საფუძველი და ახალი ერთობლივი კლიმატ-ენერგეტიკული მმართველობის სქემაა.
მწვანე შეთანხმება და მისი თანამდევი პროცესი
მწვანე ენერგეტიკული განვითარების ასეთი დინამიკის ფონზე, მოულოდნელი აღარაა ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების მიერ მწვანე გარიგებაზე შეთანხმება. გარიგება მისი არსით სრულიად უნიკალური, უპრეცედენტო, სოციალურ-ეკონომიკური (და არა მხოლოდ გარემოსდაცვითი) მოვლენაა. იგი 2050 წლისთვის ევროპის კონტინენტზე კლიმატ-ნეიტრალურობის მიღწევას და ეკონომიკის ძირეულ ტრანსფორმაციას ითვალისწინებს, რაც ხელშემკვრელი ქვეყნებისა და სამეზობლო რეგიონების მასშტაბით რისკებსა და შესაძლებლობებს შორის გონივრულ ბალანსს მოითხოვს.
ფორმალური გაგებით, მწვანე შეთანხმებას მბოჭავი სამართლებრივი ძალა არ აქვს. უფრო მეტიც, იგი არც რაიმე განსხვავებულ პოლიტიკურ ან ადმინისტრაციულ პროცესს ქმნის, არამედ, წარმოადგენს ევროკავშირის განახლებულ მიდგომას გაეროს 2030 წლის დღის წესრიგისა და მდგრადი განვითარების მიზნების მისაღწევად (UNGA, 2015). ის, როგორც ევროკავშირის ეკონომიკის სტაბილური მომავლისკენ გარდამქმნელი მექანიზმი, წინ წამოწევს გრძელვადიან ხედვას ისეთ სფეროებში, რომლებიც გადაჯაჭვულია მყარ ფინანსურ სქემებსა და ევროკავშირის კლიმატის ღონისძიებების საკვანძო პარამეტრებთან:
ბიომრავალფეროვნება;
საკვების მდგრადი სისტემები;
მდგრადი სოფლის მეურნეობა;
სუფთა ენერგია;
მდგრადი ინდუსტრია;
ჭკვიანი მობილური სისტემები;
დაბინძურების აღმოფხვრა.
იდეოლოგიური კუთხით, მწვანე შეთანხმება ძლიერი ევროპული პოლიტიკური ევროპული მოძრაობა და გაერთიანების ისტორიაში დეკარბონიზაციის ყველაზე მასშტაბური გეგმაა, რომლის მისაღწევად აუცილებელია უკვე ძალაში შესული სამართლებრივი აქტების იმპლემენტაცია, შესაძლო სამომავლო სცენარების გათვალისწინება და პოტენციური ახალი კანონმდებლობის შემუშავება, ანუ არსებული ჩარჩოს გადახედვა და განახლებული, უფრო ამბიციური სამართლებრივი სივრცის გამოჭედვა.
ამის გათვალისწინებით 2021 წლის 28 ივნისს ევროკავშირმა დაასრულა რა ფორმალური ინსტიტუციური პროცედურები კომისიას, პარლამენტსა და საბჭოს შორის, რეგულაციის ფორმით (მუხლი 192 (1), TFEU) მიიღო ე.წ. „კანონთა კანონი“ (ფ. ტიმერმანსი) - ევროპის კლიმატის კანონი, რაც, უდავოდ, პარიზის შეთანხმების სულისკვეთების მატარებელი და მწვანე გარიგების ხერხემალია. საქმე ისაა, რომ კლიმატის კანონით საკანონმდებლო დონეზე მოწესრიგდა 2050 წლისთვის მისაღწევი სათბური აირების სუფთა-ნულოვანი ემისია და ამისთვის შესაბამისი ზომების გატარება. აღსანიშნავია, რომ კლიმატის კანონი წევრი სახელმწიფოებისთვის მბოჭავ სამართლებრივ გარემოს ქმნის კლიმატის სფეროს რეგულირების მიმართ მომავალი 30 წლის განმავლობაში და საჯარო ჩართულობის მაღალ სტანდარტსაც აწესებს (სამართლიანი ენერგო რეგულირების პრინციპი).
მეტი კონკრეტიკისთვის, კანონის ტექსტის შესაბამისად, 2030 წლისთვის კიდევ უფრო ქმედითი ხდება „2030 სტრატეგიის“ მიერ თავდაპირველად წარმოდგენილი მაჩვენებელი (40 %) და იგი 55 %-ით აკანონებს (შუალედური მიზანი) კოლექტიურ დონეზე (ანუ ევროკავშირი-27) სათბურის ემისიების შემცირების სავალდებულო მიზანს. კანონი არ აზუსტებს 2040 წლის ემისიების შემცირების მაჩვენებელს და მისი გამოცხადების წლად 2023 წელს ასახელებს, რა დროსაც პარიზის ხელშეკრულების გლობალური გადახედვაა დაგეგმილი. რაც მთავარია, კანონი უკომპრომისოა ნულოვანი ემისიების მიზანთან მიმართებით. ასევე, მეტად მკაფიოა 2050 წლისთვის ევროპის კონტინენტის კლიმატ-ნეიტრალურობის სამართლებრივი დათქმა (მუხლი 1).
მიუხედავად იმისა, რომ წმინდა სამართლებრივი თვალსაზრისით ევროპის კლიმატის კანონის აღსრულების კონტროლის სუსტი მექანიზმები შეინიშნება (მაგალითად გაწერილი არაა სასამართლოსადმი მიმართვის წესი), განსაკუთრებული აქცენტი კეთდება სოლიდარობისა და სამართლიანობის პრინციპზე - ანუ, იმაზე, რაც, ისედაც კლიმატის გლობალური პოლიტიკის საფუძველია და მანევრირების მაღალი შესაძლებლობით გამოირჩევა. რასაკვირველია, უმჯობესი იქნებოდა, თუკი კანონი აქცენტს არა კოლექტიურ, არამედ წევრი სახელმწიფოების ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობაზე გააკეთებდა, თუმცა, ასეთ შემთხვევაში, ისიც მარტივად სავარაუდოა, რომ კანონპროექტის კომპრომისულ ვარიანტზე შეჯერება გაცილებით უფრო მეტ დროს, დანახარჯებსა და წინააღმდეგობას მოითხოვდა.
„კანონთა კანონს“ თანამდევი კანონქვემდებარე ცვლილებებიც უნდა მოჰყოლოდა, რომელიც დასახულ მიზანს კონკრეტულ აქტივობებად გადმოთარგმნიდა. შედეგმაც არ დააყოვნა და კლიმატის კანონის მიღებიდან რამდენიმე დღეში ევროკომისიამ აქამდე უპრეცედენტო ამბიციის მქონე სამართლებრივი ცვლილებების პაკეტი - „Fit for 55“ წარმოადგინა.
„Fit for 55“ არსებულ რვა სამართლებრივ აქტში ცვლილებისა და ხუთი ახალი იურიდიული თუ პოლიტიკის დოკუმენტის (13) მიღების პროექტია. ამ თვალსაზრისით, განსაკუთრებით საყურადღებოა განახლებადი ენერგიის წილის 40 % მდე ზრდა და ენერგოეფექტურობის ჯამური სამიზნე მაჩვენებლის შესამჩნევი მატება (36-39 %), ემისიებით ვაჭრობის სისტემის ცვლილება და ძალისხმევის გაზიარების რეგულაციის მიღება. ნოვაციათა შორისაა ნახშირბადის ფასის მექანიზმების შემუშავება (ე.წ. ნახშირბადის საზღვრის კორექტირების მექანიზმის რეგულაცია) და მწვანე წყალბადის პოპულარიზაციის ხელშეწყობა. ამ უკანასკნელთან მიმართებით უნდა ითქვას, რომ ევროკავშირმა (ასევე წამყვანმა ევროპულმა სახელმწიფოებმა - გერმანია, საფრანგეთი, ნიდერლანდები, ბელგია, პორტუგალია...) უკვე მიიღეს სტრატეგია. წყალბადის მიმართ გაცემული ავანსი მაღალია და მიჩნეულია, რომ იგი დეკარბონიზაციის მთავარი გასაღებია და ისეთი სექტორების დაბალნახშირბადიან განვითარების მიმართ (ინდუსტრიები, გრძელ მანძილზე მობილობა, ავიაცია, გათბობა-გაგრილება...), რომელთა ელექტრიფიკაცია, ამ ეტაპისთვის, წარმოუდგენელი ან რთულია. საბოლოო ჯამში მწვანე წყალბადი (და არა შავი, ნაცრისფერი ან ლურჯი) ისევდაისევ განახლებადი ენერგიით მარაგდება და ბუნებრივია, თუკი მისი განვითარების მხარდაჭერის სქემა ეროვნულ დონეებზე განახლებადი ენერგიის (ჰიდრო, მზე, ქარი...) წახალისების მექანიზმებს მიებმება.
გავლენის შეფასება
მწვანე ენერგო ტრანსფორმაციის ქართული გეზი ამ მომენტისთვის სულაც არ გამოიყურება უიმედოდ. ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებისა და ენერგეტიკული გაერთიანების წევრობით აღებული ვალდებულებების შესაბამისად საქართველოში ბოლო ორი წლის განმავლობაში მიღებულ იქნა რამდენიმე საკანონმდებლო ენერგეტიკული აქტი, მათ შორის დარგის მთავარი მარეგულირებელი კანონი და ნორმატიული დოკუმენტები განახლებადი ენერგიის და ენერგოეფექტურობის სფეროში. ქვეყანამ დამატებით კლიმატის სამოქმედო გეგმა და სტრატეგია წარადგინა, რამაც, გარდამტეხი როლი უნდა ითამაშოს ენერგოსექტორის რეფორმის საქმეში. ისმის კითხვა, რა დამატებით იმპულსებს შესძენს ამ პროცესს ევროპის მწვანე შეთანხმება? რამდენად პირდაპირი გავლენა აქვს ევროკავშირის კლიმატ-ენერგეტიკულ ევოლუციას და ხომ არ არის ნახშირბად-ნეიტრალიტეტის მოთხოვნა შესასრულებლად სავალდებულო საქართველოსთვის?
არსებული მოცემულობით ევროპის მწვანე შეთანხმება სამართლებრივად არაპირდაპირი, თუმცა, საქართველოს მიმართ ძლიერი იდეოლოგიური ზემოქმედებით ხასიათდება. იგი განსაკუთრებულ აქცენტს აკეთებს ევროკავშირის პირობითობის პოლიტიკის განცდებზე, რის ფარგლებშიც ევროპის მოკავშირე ქვეყნები ნებაყოფლობით უშვებენ საკუთარ იურისდიქციაში ევროპის სამართლისა და პოლიტიკის დამკვიდრების შესაძლებლობას. ვინაიდან საქართველო ევროკავშირის წევრი სახელმწიფო არაა, მის შიდასახელმწიფოებრივ სამართლებრივ სისტემას ევროკავშირის რეგულაციები და დირექტივები, რომლებიც ევროკავშირის მწვანე შეთანხმების აღსრულებას ემსახურება (მათ შორის ზემოთ განხილული კლიმატის კანონი), ავტომატურად არ მიეყენება.
თუმცა, აქვეა უკვე არსებული მექანიზმები, რომელსაც მწვანე შეთანხმების ეროვნულ დონეზე იმპლემენტაციის საქმეში მნიშნელოვანი წვლილი შეაქვს: ასოცირების ხელშეკრულება და ენერგეტიკული გაერთიანების ჩარჩო. ამ მხრივ, საქართველოს უკვე მოეთხოვება ორი კლიმატ-კლასიკური რეგულაციის იმპლემენტაცია ოზონის შრის დაცვის და ფტორირებული სათბურის აირების სფეროში და ევროპის მესამე ენერგეტიკული პაკეტის სამართლებრივ დოკუმენტთა ერთობლიობის შემოტანა. კიდევ უფრო მძლავრი ინსტრუმენტი, რომელიც სუფთა ენერგიის პაკეტის სახელწოდებითაა ცნობილი და რომლის საკანონმდებლო პროცედურები ევროპამ საბოლოოდ 2018 წლის დეკემბერში დაასრულა დღეის მოცემულობით საქართველოსთვის შესასრულებლად სავალდებულო არაა. აქვე, ისიც უნდა შეინიშნოს, რომ აქტიური საუბარი მიმდინარეობს მიმდინარე წელს პაკეტის დამტკიცების თაობაზე ენერგეტიკული გაერთიანების მინისტრთა საბჭოს მიერ. ასეთ შემთხვევაში იგი სავალდებულო გახდება ჩვენთვისაც, როგორც ენერგეტიკული გაერთიანების წევრი სახელმწიფო. ეს კი, ფაქტობრივად, ნიშნავს იმას, რომ საქართველოს შესაძლოა დროის უმოკლეს ვადაში მოუწიოს ევროკავშირის 2030 წლის სამიზნე მაჩვენებლების ეროვნულ დონეზე მიღება, რაც ურთულესი გამოწვევა იქნება. თუკი ამ ყოველივე უახლოეს წლებში „Fit for 55“ – ის მოთხოვნებიც დაემატა, შეუქცევადი გახდება მწვანე ტრანსფორმაციის დაჩქარებული ტემპი, რასაც ქვეყანა მომზადებული უნდა დახვდეს.
ამისათვის, მხოლოდ ფორმალურ დონეზე, პოლიტიკის დოკუმენტების მიღება და საკანონმდებლო ინიციატივები საკმარისი არაა. საჭიროა რეგულაციებისა და სტანდარტების, განახლებადი ენერგიის ხარისხის ხელსაწყოების (მაგ. წარმოშობის, მწვანე სერთიფიკატი), სახელმწიფო შესყიდვების, ფასწარმოქმნის სხვა ინსტრუმენტების შემუშავება, რომლებიც რეალურს გახდის განახლებადი ენერგიის რეფორმას. ამას თუკი, ეტაპობრივად, ემისიებით ვაჭრობის სისტემის დანერგვა და ემისიების დაბეგვრის სტანდარტების დამკვიდრება მოჰყვება, სრულიად ახალი ფურცელი იქნება ქართული მწვანე ზრდის და განვითარების გზაზე. საქართველო არაა „ნახშირბად-ინტენსიური“ ქვეყანა. შესაბამისად დეკარბონიზაციის მიზნები შესაძლებლობად უნდა იქნეს დანახული და არა წინააღმდეგობად. ნებისმიერ შემთხვევაში, ამ პროცესში, გარდაუვალია, საზოგადოებრივი დისკუსიები, მოქალაქეთა ცნობიერების ამაღლება, დაინტერესებული მხარეების მონაწილეობა და საჯარო ჩართულობა. ყოველივე ეს კი რეფორმის წარმატების საფუძველი იქნება.
ცხადია, საერთაშორისო თანამეგობრობაც უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს პროცესის წარმატებისთვის. აუცილებელია გაგრძელდეს ევროკავშირის და სხვა განვითარებითი თანამშრომლობის სტრუქტურების ორმხრივ და მრავალმხრივ ფორმატებში აქტიური მონაწილეობა, რაც არა მხოლოდ ტექნიკური დახმარების და საუკეთესო საერთაშორისო გამოცდილების გაზიარების მექანიზმს წარმოადგენს, არამედ მწვანე რეფორმის კურსის ერთ-ერთი ძირითადი განმსაზღვრელი ფაქტორია. აუცილებელია, აქცენტი გაკეთდეს ამ რეფორმის ახალ ევროპულ ფინანსურ მექანიზმებზე, როგორიცა, მაგალითისთვის, მრავალწლიანი ფინანსური ჩარჩოს (MFF) ფარგლებში მოქმედი სამეზობლოს, განვითარების და საერთაშორისო თანამშრომლობის ინსტრუმენტი (NDICI) და რომლის მოქმედების არეალი 2021-2027 წლებით შემოიფარგლება. საგულისხმოა, რომ იგი ანაცვლებს აქამდე არსებულ ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტს (NDI) და მისი მთლიანი ბიუჯეტის 30 % გათვალისწინებულია კლიმატის ცვლილების რისკების შემსუბუქებაზე.
მინიშნებები:
*გაეროს კონვენციები: კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია, ბიომრავალფეროვნების შესახებ და გაეროს გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ კონვენციები
ძირითადი წყაროები:
საქართველოს კლიმატის ცვლილების 2030 წლის სტრატეგია (2021), საქართველოსმთავრობა
საქართველოს კანონი „ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების შესახებ.“
საქართველოს კანონი „განახლებადი წყაროებიდან ენერგიის წარმოებისა და გამოყენების წახალისების შესახებ“
Samkharadze I. Changing Architecture of Georgian Renewable Energy Normative System: The Dos and Don’ts from the European Union, European Energy and Environmental Law Review, https://kluwerlawonline.com/journalarticle/European+Energy+and+Environmental+Law+Review/30.2/EELR2021010
EU Climate Law, https://ec.europa.eu/clima/policies/eu-climate-action/law_en
Global Europe: Neighbourhood, Development and International Cooperation Instrument, https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/find-funding/eu-funding-programmes/global-europe-neighbourhood-development-and-international-cooperation-instrument_en.